पंजाब - शहीद-ए-आझम सरदार भगतसिंग यांच्याशिवाय भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याची कहाणी अपूर्ण आहे. २३ मार्च १९३१ रोजी भगतसिंग (Bhagat Sing), सुखदेव (Sukhdev) आणि राजगुरू (Rajguru) यांनी देशासाठी सर्वोच्च बलिदान दिलं. यावेळी भगतसिंगांचं वय होतं केवळ 23 वर्ष. त्यांना भारत सरकारने अद्यापही शहीदाचा दर्जा दिला नसला, तरी त्यांच्या सर्वोच्च बलिदानामुळे ते जनमानसांमध्ये शहीद-ए-आझम (Shahid-e-Azam Bhagat Sing) झाले. देश विदेशातील युवकांना सतत प्रेरणा देणारे भगतसिंग क्रांतिकारी कसे बनले आणि त्यांची विचारधारा नेमकी काय होती, हे जाणून घेणं महत्त्वाचं आहे.
- भगतसिंग यांच्या रक्तातच होती देशभक्ती-
ब्रिटीश राजवटीला हादरवून सोडणाऱ्या शहीद-ए-आझम भगतसिंग (Bhagat Sing Birthday) यांचा जन्म 28 सप्टेंबर 1907 रोजी लायलपूर (पाकिस्तान) येथे झाला. राजकीयदृष्ट्या सक्रिय कुटुंबात जन्मलेल्या भगतसिंग यांच्या रक्तातच देशभक्ती होती. त्यांचे आजोबा अर्जन सिंग (Arjan Sing) हिंदू सुधारणावादी चळवळीशी संबंधित होते. तर वडील किशन सिंग (Bhagat Sing Father Kishan Sing) आणि काका अजित सिंग (Bhagat Sing Uncle Ajit Sing) हे भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यातील गदर पक्षाचे (Ghadar Movement) सदस्य होते. भारतीय स्वातंत्र लढ्यात (National Independence Movement) सहभागी होण्यासाठी भगत सिंगांना 3 गोष्टींपासून प्रेरणा मिळाली होती. पहिला जालियनवाला बाग हत्याकांड (Jallianwala Bagh Massacre), ज्यात हजारो नागरीक मारले केले गेले होते. दुसरं म्हणजे गदर चळवळीचे नेते कर्तारसिंह सराभा (Ghadar Movement Leader kartarsing sarabha) यांचा भगतसिंगांवर मोठा प्रभाव होता आणि तिसरं सर्वात मह्त्त्वाचे म्हणजे त्यांना श्री गुरू ग्रंथ साहिब यांच्याकडून त्यांना प्रेरणा मिळालेली होती.
- 'माणसाच्या शरीराला मारतां येतं पण विचार नाही' -
भगतसिंग यांना पुस्तकं वाचण्याची आवड होती. 1921 मध्ये आयर्लंडला डी व्हॅलेरा यांच्या आंदोलनानं डोमिनियन स्टेटस (Dominion Status) मिळालं. त्यासंदर्भातील पुस्तक MY FIGHT FOR IRISH FREEDOM by DAN BREEN हे प्रत्येकाला वाचता यावं, यासाठी भगत सिंग यांनी ते हिंदीत अनुवादीत केलं. त्यातून भगतसिंगांनाही खूप काही शिकायला मिळालं. भगतसिंग नेहमी म्हणायचे की माणसाच्या शरीराला मारतां येतं पण त्यांचे विचार नाही. माणसाचे विचार हे अमर असतात. त्यामुळेच त्यांनी 'इंक्लाब जिंदाबाद, साम्राज्यवाद मुर्दाबाद', (Long live the revolution) ही घोषणा दिली. साम्राज्यवादाची व्याख्या करताना ते म्हणाले होते की. परकीय जोपर्यंत नागरिकांची लूट करतील तोपर्यंत त्यांचं जिवन सुखकर होणं शक्य नाही.
- दोन घटनांनी बदललं भगतसिंगांचं आयुष्य -
भगतसिंग यांच्या आयुष्यातील दोन महत्त्वाच्या घटना, ज्यांनी त्यांचे आयुष्य बदलून टाकलं होतं. एक म्हणजे साँडर्सची हत्या (Saunders Murders Case) आणि दुसरी घटना एसेंल्बी बॉम्बस्फोट. (Assembly Bomb Case) 1928 मध्ये सायमन कमिशन (Simon Commission In India) भारतातील घटनात्मक सुधारणांचा आढावा घेण्यासाठी भारतात आलं होतं. त्याला सर्वांचाच विरोध होता. त्यांचं कारण म्हणजे. या कमिशनमध्ये एकही भारतीय व्यक्ती नव्हता. याविरोधात भगतसिंग यांनी लाला लजपत राय यांच्या नेतृत्वाखाली एक आंदोलन केले. यावेळी लाहोरमध्ये सायमन कमिशनला काळे झेंडे दाखवण्यात आले. मात्र, या शांततापूर्ण आंदोलनावर पोलिसांनी लाठीचार्ज सुरू केला. या हल्यात लाला लजपतराय यांचा मृत्यू (Lala Lajpatrai Death) झाला. भारत नौजवान सभा आणि सोशलिस्ट रिपब्लिकन आर्मीच्या तरुणांनी लालाजींच्या मृत्यूचा बदला घेण्याचे ठरवलं. त्यांनी लाठीचार्जचे आदेश देणाऱ्या स्कॉटची हत्या (Scott) करण्याची योजना आखली. ऑफिस संपल्यानंतर स्कॉट घरी परतताना त्याला गोळ्या घालायच्या अशी योजना होती. पण सुदैवाने त्यादिवशी स्कॉट सुट्टीवर असल्यानं तो वाचला. त्याची मोटारसायकल हवालदार सॉंडर्स वापरत होता. त्यामुळे स्कॉट समजून सॉंडर्स हत्या झाली.