हैदराबाद : कार्तिकी एकादशी म्हणजे वैष्णवांसाठी विशेष सोहळ्याचा दिवस असतो. 'विठ्ठल, विठ्ठल जय हरी विठ्ठल'च्या गजरात भक्तांची पाऊलं पंढरपूरच्या दिशेनं चालू लागतात. वर्षभरात एकवीस एकादशी असतात. त्यात आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला आगळवेगळं महत्त्व असतं. आषाढी एकादशीला योग निद्रेत गेलेले जगाचे पालनहर्ता भगवान विष्णू कार्तिकी एकादशीला जागे होतात. म्हणूनच या एकादशीला 'देवउठी एकादशी' असंही म्हणतात. कार्तिकी एकादशीपासून तुळशी विवाहाला सुरूवात होते आणि लग्न, मुंज यासाख्या विधींनाही सुरूवात होते. या वर्षी 'कार्तिकी एकादशी' 23 नोव्हेंबरला आहे.
आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीत काय फरक आहे?दक्षिणायन म्हणजे देवांची रात्र मानली जाते. तर उत्तरायण देवांचा दिवस मानला जातो. कर्क संक्रांत आषाढ मासात येते. त्यामुळं आषाढ शुद्ध एकादशी अर्थात आषाढी एकादशीला ‘देवशयनी एकादशी’ म्हटलं जातं. या दिवशी देव झोपी जातात, असं धर्मानुसार मानलं जातं. तर कार्तिक शुद्ध एकादशी दिवशी देव झोपेतून जागे होतात. म्हणून तिला ‘प्रबोधिनी एकादशी’ असं म्हटलं जातं. नवसृष्टीनिर्मितीच ब्रह्मदेवाचं कार्य सुरू असताना पालनकर्ता श्रीविष्णु योग निद्रेत असतात. त्यामुळं चातुर्मासास विष्णुशयन म्हटलं जातं. तेव्हा क्षीरसागरात श्रीविष्णु शयन करत असतात, अशी मान्यता आहे. आषाढ शुद्ध एकादशीला विष्णुशयन, तर कार्तिक शुद्ध एकादशीनंतर म्हणजे द्वादशीला विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा करण्यात येतो. त्यानंतर लग्न समारंभांना सुरूवात केली जाते.