बालासोर : ओडिशाच्या इंचुडी या गावातील हे शांती स्तूप आणि स्मृती पीठ आपल्याला या गावाच्या मीठाच्या सत्याग्रहातील महत्वाच्या भूमिकेची आठवण करून देते. महात्मा गांधींनी आवाहन केल्यानंतर आचार्य हरिहर दास, गोपालबंधू चौधरी आणि हरेकृष्ण महातब यांच्या नेतृत्वात अनेक सत्याग्रही कटकमधील स्वराज आश्रमातून पायी यात्रेला निघाले. 12 एप्रिल 1930 रोजी ते बालासोरला पोहोचले आणि 13 एप्रिलला त्यांनी इंचुडी इथे मिठाचा कायदा मोडला. यावेळी ब्रिटिशांनी काही सत्याग्रहींना अटक केली, तर लाठीमारात अनेक सत्याग्रही जखमी झाले. मिठावर प्रक्रियेसाठी लागणारी मातीची भांडीही ब्रिटिशांनी यावेळी फोडली.
दांडीनंतर इंचुडीचे दुसरे स्थान
दांडीनंतर इंचुडीचे दुसरे स्थान असल्याचे मानले जाते असे गांधीवादी कार्यकर्ते सर्वेश्वर दास यांचे म्हणणे आहे. आचार्य हरिहर आणि गोपालबंधू चौधरी यांच्या नेतृत्वात मोठ्या संख्येने सत्याग्रही यात सहभागी झाले होते. रमादेवी, मालती चौधरी, सुभद्रा महातब, कोकिळा देवी आणि चंद्रमणी देवी यांनीही मीठ सत्याग्रहात महत्वाची भूमिका बजावली होती. त्या स्वतःच्या साडीतून कांतापाडाहून निलगिरी इथे मीठ विकण्यासाठी घेऊन गेल्या होत्या असे दास यांनी सांगितले. तर इतिहास अभ्यासक डॉ. अरविंद गिरी यांच्या मते इंचुडी येथील मीठाचा सत्याग्रह ओडिशाची दांडी म्हणून ओळखला जातो. महात्मा गांधींच्या आवाहनानंतर मोठ्या संख्येने आलेल्या सत्याग्रहींचे नेतृत्व गोपालबंधू चौधरींनी केले होते. कटकहून पायी आलेल्या चौधरींना ताब्यात घेतल्यानंतर आचार्य हरिहर यांनी सत्याग्रहींचे नेतृत्व केल्याचे गिरी म्हणाले.
दांडी यात्रेनंतर सर्वात मोठा मिठाचा सत्याग्रह
महात्मा गांधींच्या दांडी यात्रेनंतरचा सर्वात मोठा मिठाचा सत्याग्रह म्हणून इंचुडी सत्याग्रहाकडे बघितले जाते. जिथे मिठाचा कायदा मोडण्यात आला ते ठिकाण स्वातंत्र्य संग्रामाची साक्ष देते. इथे एक स्मारक उभारण्यात आले असले तरी स्वातंत्र्य सैनिक आणि त्यांच्या महान कार्याची आठवण ठेवण्यासाठी इतर काहीही ठोस काम करण्यात आलेले नाही. सत्याग्रहींच्या आठवणी समुद्रातील धूप आणि अतिक्रमणामुळे नष्ट होत आहेत. 2003 मध्ये हे ठिकाण पर्यटन स्थळ म्हणून घोषित करण्यात आले असले तरी, योग्य पद्धतीने प्रसिद्धी होत नसल्याने खूपच कमी प्रमाणात पर्यटक इथे येतात.