दिल्ली -1947 पासून आजपर्यंत भारत अनेक बदलांचा साक्षीदार राहिला आहे. अजूनही लोकांना, विशेषत: पर्यटकांना देशाच्या जुन्या-जागतिक आकर्षणाची आठवण करून देणारे काही असेल, तर ते वारसा आहेत स्मारके आणि इमारती ( Monuments and Buildings ). यापैकी बहुतेक स्मारके आणि ठिकाणे मुघल काळातील ( Mughal Period As Well as the British Empire ) तसेच ब्रिटीश साम्राज्याच्या साक्षीदार आहेत. 1857 च्या क्रांतीपासून ( Revolution of 1857 ) स्वातंत्र्य लढ्यापर्यंत, ही स्मारक अजूनही दैनंदिन जीवनाचा भाग आहेत. असेच एक गजबजलेले ठिकाण म्हणजे दिल्लीतील ( Chandni Chowk in Delhi ) चांदनी चौक.
दिल्लीतील महत्त्वपूर्ण ठिकाण चांदणी चौक - 'या' शतकात झाली चांदणी चौकाची निर्मिती
राष्ट्रीय राजधानीच्या इतिहासात चांदणी चौकाचे महत्त्वाचे स्थान आहे. कारण अनेक राज्यकर्ते आले आणि गेले पण त्याची चमक कधीच हरवली नाही. इतिहासकार स्वप्ना लिडल यांच्या मते, मुघल सम्राट शाहजहानची मुलगी जहांआरा हिने १७ व्या शतकात जुन्या दिल्लीत चांदणी चौक बाजाराची स्थापना केली. ज्याला तेव्हा शाहजहानाबाद म्हटले गेले. पुढे बाजाराच्या आजूबाजूचा संपूर्ण परिसर चांदणी चौक म्हणून ओळखला जाऊ लागला. केवळ बाजारच नाही, तर जहांआराने या परिसरात हमाम आणि सराईसह अनेक लहान बाजारपेठांसह अनेक इमारती बांधल्या. १८५७ च्या उठावानंतर इंग्रजांनी यातील काही इमारती पाडून टाऊन हॉल, घंटाघर अशा इमारती बांधल्या.
हेही वाचा -स्वातंत्र्याची 75 वर्षे : शहीद-ए-आझम भगतसिंग! एक क्रांतिकारक ज्याने स्वातंत्र्यासाठी चालवली केवळ एक गोळी
- ...आणि चांदणी चौक अस्तित्वात आला
जहांआरा बेगम यांनी स्वतः दुकाने बांधण्याचे आदेश दिले होते आणि चांदणी चौकात विश्रांतीची जागा (सराई) तयार केली होती, अशी माहिती इतिहासकार स्वप्ना लिडल यांनी दिली आहे. मुघल साम्राज्याची राजधानी बदलण्याचे शाहजहानचे स्वप्न १६४९ मध्ये पूर्ण झाले. त्यानंतर वर्षभरात चांदणी चौक अस्तित्वात आला. लाल किल्ल्यापासून फतेहपुरी मशिदीपर्यंतचा रस्ता, ज्याला लोक आज चांदणी चौक म्हणून ओळखतात. त्या रस्त्यावर एकेकाळी यमुनेतून वाहणारा कालवा होता. 1911 मध्ये जेव्हा इंग्रजांनी दिल्लीला आपली राजधानी बनवली. तेव्हा त्याच कालव्याच्या जागेवर ट्राम धावू लागल्या. देशाच्या फाळणीनंतर दिल्लीत आलेल्या लोकांनी येथे दुकाने सुरू केली. त्यामुळे चांदणी चौक हे रहिवासी भागापेक्षा व्यवसायाचे ठिकाण म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
पाकिस्तानमधून आलेल्या लोकांना अशी जागा हवी होती. जिथे ते काही व्यवसाय करू शकतील आणि त्यांचे जीवन पुन्हा सुरू करू शकतील. लवकरच त्यांनी बाजारातील सध्याच्या हवेलींमधून त्यांची दुकाने चालवण्यास सुरुवात केली, अशी माहिती स्वप्ना लिडल यांनी दिली आहे. चांदणी चौक लाल किल्ल्यापासून सुरू होतो आणि नंतर जैन मंदिर, गौरी शंकर मंदिर आणि गुरुद्वारा शीशगंज मार्गे फतेहपुरी मशिदीपर्यंतचा परिसर व्यापतो. चांदणी चौक हे व्यावसायिक ठिकाण असण्यासोबतच खाद्यपदार्थ, कला आणि साहित्याचेही केंद्र राहिले आहे. जसे की बल्लीमारन गली, खारी बावडी, किनारी बाजार, मोती बाजार किंवा पराठेवाली गली. ही सर्वच ठिकाणे चांदणी चौकला विशेष बनवतात.
चांदणी चौकातील दुकानांची विस्तीर्ण श्रेणी हे या ठिकाणाचे वैशिष्ट्य आहे. देशाच्या इतिहास आणि संस्कृतीच्या विशाल भागामध्ये या चौकाची एक वेगळी ओळख आहे. प्रसिद्ध उर्दू शायर मिर्झा गालिब हे चांदणी चौकाला लागून असलेल्या बल्लीमारन परिसरात राहत होते. 1857 च्या उठावानंतर झालेल्या बदलांचा साक्षीदार असलेल्या दिल्लीच्या चांदणी चौकाने गुलामगिरीपासून ते स्वातंत्र्याची सुवर्ण पहाटेपर्यंतचा काळ पाहिला आहे. दिल्लीला या सांस्कृतिक वारशाचा सार्थ अभिमान आहे.
हेही वाचा -स्वातंत्र्याची 75 वर्षे : नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांच्या अज्ञातवासातील महत्त्वपूर्ण बंगला 'गिड्डापहार'
