Jaiprakash Chowkse Interview : देशाच्या संगीत विश्वाची संपत्ती म्हणजे लता मंगेशकर - जयप्रकाश चौकसे

इंदौर हे स्वर सम्राज्ञी लता मंगेशकर यांचे जन्मस्थान होते. त्यांच्यासोबत संगीताचा प्रवास करणारे चित्रपट समीक्षक जयप्रकाश चौकसे ( Film Critic Jayaprakash Chowkse ) यांनी ईटीव्ही भारतला लता दीदींसोबतच्या त्यांच्या आठवणी सांगितल्या.

इंदौर -देशाची व्हाइस क्वीन लता मंगेशकर आज आपल्यात राहिल्या नाहीत. वयाच्या ९२ व्या वर्षी मुंबईत त्यांचे निधन झाले. लता दीदींना ८ जानेवारी रोजी मुंबईतील ब्रीच कँडी रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते. इंदौर हे लता मंगेशकर यांचे जन्मस्थान होते. लता मंगेशकर यांच्या संगीताचा वारसा आणि गाण्यांच्या प्रवासाविषयी चित्रपट समीक्षक जयप्रकाश चौकसे यांनी ईटीव्ही भारतशी खास संवाद साधला.

• काय म्हणाले जय प्रकाश चौकसे ?

जयप्रकाश चौकसे सांगतात, की श्रीमंत असणे आणि गरीब असणे हे कोणत्याही देशाचे वेगवेगळे मापदंड आहेत. अनेक वेगवेगळ्या देशांची समृद्धी वेगवेगळ्या कारणांमुळे आहे. पण जेव्हा आपण भारताबद्दल बोलतो, तेव्हा भारत हा गरीब देश नाही कारण आपल्याकडे लता मंगेशकर आहेत. इतर कोणत्याही देशात लता मंगेशकर नाहीत.

• नाटकमध्ये काम करत असे लता दीदी आणि त्यांचे वडील

प्रसिद्ध चित्रपट समीक्षक जयप्रकाश चौकसे म्हणतात की, लता मंगेशकर यांचे वडील दीनानाथ मंगेशकर त्यांची नाटके रंगवण्यासाठी शहरा-शहरात जात असत. त्या काळात ते स्वतः त्यांच्या नाटकात मुख्य भूमिका करत असत. काही लोक त्यांना नटसम्राट असेही म्हणत. अशा यात्रेत मंगेशकर कुटुंबीय इंदौरला आले होते. येथील शीख वस्तीजवळील गल्लीत त्यांनी घर भाड्याने घेतले होते. याच काळात लता मंगेशकर यांचा जन्म इंदौरमध्ये झाला. इंदौर हे यशवंतराव होळकर यांचा राजवाडा आहे, म्हणून प्रसिद्ध नाही तर इंदौर हे महत्त्वाचे शहर आहे, कारण लता मंगेशकर यांचा जन्म येथे झाला होता. लता मंगेशकर यांनी त्यांच्या आयुष्याची सुरुवातीची वर्षे येथे घालवली.

• पाच बहिणी आणि एका भावाची जबाबदारी

त्यांच्या संघर्षाच्या दिवसात लता मंगेशकर यांनीही त्यांच्या वडिलांसोबत नाटकांमध्ये काम केले. लहान वयातच वडिलांचे निधन झाल्यावर पाच बहिणी आणि एका भावाच्या उदरनिर्वाहाची जबाबदारीही लता मंगेशकर यांच्यावर आली. त्यांनी अगदी लहान वयातच चित्रपटसृष्टीत काम करायला सुरुवात केली. सुरुवातीच्या काळात त्यांनी अभिनयापासून काम करायला सुरुवात केली. पुढे त्यांचा कल पार्श्वगायनाकडे आला.

• नूरजहानची शैली सोडत स्वतःची शैली केली निर्माण

लता मंगेशकर यांच्या सुरुवातीच्या गायन काळात त्यांच्या गाण्यांमध्ये नूरजहाँची झलक होती. जेव्हा राज कपूर बरसात हा चित्रपट बनवत होते, तेव्हा त्यांनी लता मंगेशकर यांना सल्ला दिला होता, की तुम्ही इतर कोणत्याही गायिकेच्या शैलीत जाऊ नका. देवानेच तुला तुझी गायनशैली दिली आहे. त्याच शैलीचे अनुसरण कर आणि गाणे गा. यानंतर बरसात या चित्रपटात लता मंगेशकर यांनी त्यांचे मूळ गायन गायले आणि त्यांनी एक वेगळे व्यक्तिमत्व म्हणून स्वत:ची ओळख निर्माण केली. त्या काळात बरसात चित्रपटाच्या खर्चापेक्षा जास्त रक्कम चित्रपटाच्या संगीताच्या रॉयल्टीतून मिळाली होती. लता मंगेशकर यांच्या गायकीने अनेकांना श्रीमंत केले असे मानले जाते. सुरुवातीला त्याने आपल्या गायनाच्या बदल्यात एचएमव्ही कंपनीचे शेअर्स विकत घेण्यास सुरुवात केली. परंतु काही काळानंतर ही कंपनी एका व्यापाऱ्याला विकली जात असताना त्यांनी तेथून आपले शेअर्स काढून घेतले.

• महाराष्ट्र शासनाने सन्मानार्थ बदलली उड्डाणपुलाची जागा

काही वर्षांपूर्वी मुंबई महापालिका जेव्हा उड्डाणपूल बांधत होती. हा उड्डाणपूल लता मंगेशकर यांच्या बंगल्यासमोरून जात होता. त्यामुळे लता मंगेशकर यांच्या गोपनीयतेचा भंग होऊ शकतो. लता मंगेशकर यांनीही पुलाला विरोध केला होता. यानंतर तत्कालीन महाराष्ट्र शासनाने उड्डाणपुलाचा मार्ग बदलला. जेणेकरून लता मंगेशकर यांच्या गोपनीयतेला कोणताही धक्का पोहोचू नये.

• मुंबईच्या स्टुडिओतच करत असे गाण्यांचे रेकॉर्डिंग

लतादीदींबद्दल हेही माहीत होते की, बोनी कपूर ज्यावेळी अनिल कपूर आणि माधुरी दीक्षित यांची भूमिका असलेला पुकार नावाचा चित्रपट बनवत होते. त्यावेळी त्या फक्त मुंबईतच त्यांची गाणी रेकॉर्ड करत असत. लता मंगेशकर यांच्याप्रमाणेच संगीतकार ए आर रहमान चेन्नईत त्यांची गाणी रेकॉर्ड करत असत. बोनी कपूर यांनी लता मंगेशकर यांना हे सांगितल्यावर त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, त्यांच्या जागी दुसऱ्या गायिकेला गाण्यासाठी लावा. जेव्हा बोनी कपूर यांनी रहमानला हे सांगितले, तेव्हा रहमानने आपला संपूर्ण सेटअप चेन्नईहून मुंबईला शिफ्ट केला. गाणे रेकॉर्ड करण्यासाठीच त्यांनी मुंबई गाठली. रहमानला लता मंगेशकर यांच्यासाठी संगीत रेकॉर्ड करण्यासाठी मुंबईला जाण्याची ही पहिलीच वेळ होती. रहमानलाही लता मंगेशकरांबद्दल तितकाच आदर होता.

• लता मंगेशकर यांच्यावर गाण्याचे चित्रीकरण

पुकार चित्रपटादरम्यान बोनी कपूर यांनी लता मंगेशकर यांच्याकडून जे गाणे गाउन घेतले होते, त्या गाण्याचे चित्रीकरणही बोनी कपूर यांना चित्रित करायचे होते. यानंतर लता मंगेशकर यांनीही त्यांच्यावर चित्रित करण्यात येणारे गाणे चित्रित करण्यास संमती दिली होती. परंतु लता मंगेशकर यांनी त्यांच्या म्हणण्यानुसार चित्रीकरणाचा निर्णय घेतला जाईल, अशी अट ठेवली होती. या चित्रपटात एक गाणे आहे, जे लताजींनी गायले आहे आणि ते लतादीदींवर चित्रित करण्यात आले आहे.

• 12 हजारांहून अधिक गाण्यांचा रेकॉर्ड

लता मंगेशकर यांनी त्यांच्या आयुष्यात 12000 हून अधिक गाणी गायली आहेत. जी वेगवेगळ्या भाषांमध्ये आहेत. यातील काही गाणी इंग्रजीतही आहेत. तर काही गाणी भारतीय भाषांव्यतिरिक्त परदेशी भाषांमध्ये आहेत. ज्यांच्या रेकॉर्ड दुर्मिळ आहेत.

• आरके स्टुडिओच्या सर्वच चित्रपटात केले गायन

राज कपूर आणि लता मंगेशकर एकमेकांचा खूप आदर करतात. जेव्हा हिना या चित्रपटात गाण्याची संधी मिळाली, तेव्हा काही लोकांनी राज कपूर यांना चित्रपटातील पाकिस्तानी नायिकेला पाकिस्तानी गायिका रेश्मा आणि हिंदुस्थानी गाण्यासाठी गायिका लता मंगेशकर यांच्याकडून गाण्याचा सल्ला दिला. तेव्हा राज कपूर यांनी माझ्या चित्रपटाची हिरोईन कुठलीही असली तरी गाणे लता मंगेशकरच गाणार असे म्हणत नकार दिला होता.

• राज कपूर यांना लतादीदींच्या वेळेत पोहचावे लागत असे स्टुडिओत

राज कपूर दुपारी 2:00 वाजता उठायचे आणि 3:00 वाजता आरके स्टुडिओला पोहोचायचे. ज्या दिवशी लता मंगेशकरांच्या गाण्याची गाणे रेकॉर्डींग होत असे, त्या दिवशी त्यांनाही सकाळी साडेदहा वाजता पोहोचावे लागत असे. लता मंगेशकर संध्याकाळी ५ वाजता स्टुडिओतून बाहेर पडत. वेळेवर पोहोचलो नाही तर लता मंगेशकर गाणे सोडून देतील, अशी भीती राज कपूर यांना होती.

• लता मंगेशकरांनी दोन चित्रपटांची केली होती निर्मिती

लता मंगेशकर यांनी जैत रे जैत या मराठी चित्रपटाची निर्मिती केली होती. याशिवाय त्यांनी आणखी एका चित्रपट निर्मात्यासोबत त्यांच्या चित्रपटाची निर्मिती केली आहे. जयप्रकाश चौकसे म्हणतात, की लता मंगेशकर या एकमेव गायिका आहेत, ज्या एकाच वेळी परिपूर्ण गाणी गातात. त्यांच्या गाण्याच्या वेळी रिटेक नाही. संगीत आणि इतर वाद्यांच्या पथकालाही आधीच तयारी करावी लागल असे. जेव्हा सगळी तयारी होत असे तेव्हाच, लतादीदींचे गाणे एकाच वेळी रेकॉर्ड करायचे.

• जेव्हा गाणे ऐकून नेहरूजी रडले

चीनच्या भारतावरील हल्ल्याच्या वेळी उज्जैनच्या बडनगर येथे राहणारे कवी प्रदीप यांचे ऐ मेरे वतन के लोगों हे गाणे लता मंगेशकर यांनी गायले होते. त्यावेळी पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू हे गाणे ऐकून मंचावर रडले. तेव्हा ते म्हणाले, होते की लता आज तुझ्यामुळे माझ्याही डोळ्यातून अश्रू आले. यानंतर जवाहरलाल नेहरूंनी त्यांना महान गायक म्हटले.

• भावावर खूप प्रेम

लता मंगेशकर यांचे धाकटे भाऊ हृदयनाथ मंगेशकर यांच्यावर खूप प्रेम होते. स्वत: लता मंगेशकरांचा असा विश्वास होता की आपण आपल्या भावाच्या प्रतिभेइतकी व्यावसायिक कामगिरी करू शकत नाही. त्यामुळेच तिला हृदयनाथांबद्दल अधिक सहानुभूती होती. असाच एक प्रसंग आला जेव्हा जयप्रकाश चौकसे स्वतः लता मंगेशकर यांच्याकडे आपला शायर नावाच्या चित्रपटासाठी गाणे रेकॉर्ड करण्याच्या इच्छेने पोहोचले. त्यावेळी लता मंगेशकर यांची प्रकृती अस्वस्थ असल्यामुळे त्यांनी जयप्रकाश यांच्या चित्रपटाची जबाबदारी उषा मंगेशकर यांच्याकडे दिली. त्यानंतर उषा मंगेशकर यांनी चित्रपटातील गाणी गायली.

हेही वाचा -Lata Mangeshkar Passed Away : लताजी म्हणजे अप्रतिम कलाकार.. अभिनेते प्रेम चोप्रा झाले भावुक