Chandrayaan 3 : चांद्रयान 3 मोहिमेसाठी अनेक देशांची इस्रोला मदत करण्याची तयारी: जाणून घ्या काय म्हणाले खगोलशास्त्रज्ञ रमेश कपूर

भारत आज चांद्रयान 3 लाँच करत आहेत. थोड्यात वेळात श्रीहरीकोटा येथील अंतराळ केंद्रातून चांद्रयान 3 मोहीम लाँच करण्यात येणार आहे. या मोहिमेची खगोलशास्त्रज्ञ आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्स बंगळुरूचे माजी प्राध्यापक डॉ रमेश कपूर यांनी ईटीव्ही भारतचे प्रतिनिधी सौरभ शर्मा यांना माहिती दिली.

नवी दिल्ली :चंद्रावर उतरण्याची भारताची तयारी अंतिम टप्प्यात आली आहे. थोड्याच वेळात बारत चांद्रयान 3 मोहीम लाँच करणार आहे. चंद्रावर उतरुन रोव्हरद्वारे चंद्राच्या रहस्याबाबत माहिती गोळा करण्याचा या मोहिमेचा उद्देश आहे. या मोहिमेचे भारतासाठी काय महत्व आहे, याबाबतची माहिती खगोलशास्त्रज्ञ रमेश कपूर यांनी ईटीव्ही भारतला दिली आहे. ईटीव्ही भारतचे प्रतिनिधी सौरभ शर्मा यांनी त्यांच्याशी चांद्रयान 3 बाबत चर्चा केली आहे.

प्रश्न : चांद्रयान 3 च्या प्रक्षेपणाचे काय आहे महत्त्व ?

उत्तर : चांद्रयान 3 ही मोहीम भारताच्या दृष्टीने खूप महत्वाची असल्याचे रेमेश कपूर यांनी स्पष्ट केले. ही मोहीम फक्त वैज्ञानिक मोहिमेसाठीच नाही, तर इतर मोहिमांसाठीही अत्यंत महत्त्वाचे पाऊल आहे. चंद्रावर जाण्याची प्रत्येक नागरिकाला इच्छा होते. त्यामुळे चंद्रयान मोहिमेला आपल्या मनात खूप महत्त्वाचे स्थान आहे. नागरिकांना एक दिवस भारत देखील आपले मिशन पूर्ण करेल, अशी आशा होती. एक दिवस भारतीय अंतराळवीरही चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरतील. त्यानंतर 2019 मध्ये चांद्रयान 2 देखील गेला. मात्र दुर्दैवाने लँडरमध्ये बिघाड झाल्यामुळे रोव्हर योग्यरित्या कार्य करू शकला नाही. त्यामुळे चांद्रयान 2 ही मोहीम बारतासाठी मोठी निराशाजनक होती. पण इस्रोने धीर सोडला नाही. या दरम्यान भारत सरकारकडूनही खूप सहकार्य मिळाले. त्यानंतर इस्रोने ऑक्टोबर 2019 मध्ये चांद्रयान 3 ची योजना आखली. कोरोनाच्या काळात मिशनच्या कामात काही अडथळे आले होते, मात्र इस्रोला रोव्हरची पुनर्रचना करण्यात यश आले. नवीन रोव्हर अधिक मजबूत असून चंद्राच्या पृष्ठभागावर चांगले काम करेल, अशी आशाही त्यांनी यावेळी व्यक्त केली.

प्रश्न : या मोहिमेचा भारत आणि त्याच्या अंतराळ क्षेत्रासाठी काय होईल परिणाम ?

उत्तर :इस्रो ही जगातील सर्वात मोठी आणि विश्वासार्ह अवकाश संस्था आहे. नासा, युरोपियन स्पेस एजन्सी, चीन आणि कॅनेडियन स्पेस एजन्सीनंतर इस्रो पाचव्या क्रमांकावर आहे. अनेक वर्षांच्या मेहनतीनंतर इस्रोला हे यश मिळाले आहे. इस्रोने ध्रुवीय उपग्रह वाहनाचे पहिले यशस्वी उड्डाण 1994 मध्ये केले, तेव्हाच पहिले यश मिळाले होते. 1999 च्या सुरुवातीला इस्रोने जिओस्टेशनरी सॅटेलाइट लॉन्च व्हेइकल्स (GSLV) चा विचार सुरू केल्याचे रमेश कपूर यांनी यावेळी सांगितले. GSLV हे इस्रोचे अतिशय शक्तिशाली रॉकेट आहे. त्यातून लँडर आणि रोव्हर चंद्रावर पाठवले जात आहेत. यापूर्वी 1998 च्या अणुचाचण्यांनंतर आंतरराष्ट्रीय संस्थांनी इस्रोला सहकार्य करण्यास नकार दिला होता. मात्र आता इस्रोच्या कामात प्रचंड विकास झाला असून विविध देशांच्या अवकाश संस्था इस्रोला सहकार्य करू इच्छितात. त्यामुळे मोठ्या जागेचे क्षेत्रफळ तयार होणार आहे. यासोबतच स्टार्टअप्सचे खासगी क्षेत्रही रशियामध्ये या क्षेत्रात उतरत आहे.

प्रश्न : भारताल 2019 ला अपयश आल्यानंतर ही मोहीम किती महत्त्वाची आहे?

उत्तर :पृथ्वीचा वेग 11.2 प्रतिसेकंद आहे, त्यामुळे अंतराळात काही पाठवणे ही सोपी गोष्ट नाही. पृथ्वीवर आपण एखादी वस्तू पाठवली, तर ती कायमची पृथ्वी सोडून देईल. हीच स्थिती चंद्रावर सहा पट कमी आहे. त्यामुळे चंद्राच्या पृष्ठभागावर 2 किमी प्रति सेकंद वेगाने काहीतरी सोडायचे असेल तर ते कोणत्याही गोष्टीसाठी धोकादायक आहे. त्यामुळे त्या स्थानाशी सुसंगत असलेली उपकरणे पाठवण्याचे आमचे ध्येय आहे. जलद लँडिंग ही एक अतिशय गुंतागुंतीची बाब असून त्यासाठी बरीच गणना करावी लागत असल्याचे रमेश कपूर यांनी यावेळी स्पष्ट केले. भारत सोडत असलेल्या उपग्रहामध्ये हाय रिझोल्यूशन कॅमेरा आहे. याने 30 सेंटीमीटर सारख्या उच्च रिझोल्यूशनवर संपूर्ण चंद्राची छायाचित्रे घेतली आहेत. ही प्रतिमा पूर्ण उपलब्ध असून त्या प्रतिमेचा वापर करून आम्ही चंद्रावर उतरण्यासाठी सर्वोत्तम ठिकाण कोणते आहे, हे समजत आहे. आम्ही लँडिंग क्षेत्र रुंद केले आहे.

चांद्रयान 2 होण्याचा हा मोठा फायदा असल्याचेही त्यांनी यावेळी सांगितले. चांद्रयान 2 ऑर्बिटरवर अनेक उपकरणे होती, ती सर्व व्यवस्थित काम करत आहेत. त्यांनी चंद्राचे रिमोट सेन्सिंग फोटो घेतले आहेत. त्यावरुन आम्ही अनेक नवीन वैज्ञानिक निष्कर्ष काढले आहेत. 2019 च्या चांद्रयान 2 मधून आम्ही अनेक गोष्टी शिकल्याचेही रमेश कपूर यांनी यावेळी सांगितले. अवकाशाचा अभ्यास केल्यावर तिथल्या कोणत्याही गोष्टीवर आपण नियंत्रण ठेवू शकत नसल्याचे आपल्याला समजून येते. आम्ही योजना बनवून त्यानुसार तयारी करतो. काही गोष्टी होणे अपेक्षित आहे. यामध्ये अनेक गोष्टी चुकू शकतात. परंतु चुका देखील अभूतपूर्व परिणाम देऊ शकतात असेही रमेश कपूर यांनी यावेळी सांगितले.

प्रश्न : या मिशनकडून आपण कोणत्या गोष्टींची अपेक्षा करू शकतो?

उत्तर :गेल्या चार अब्ज वर्षांपासून चंद्रावर उल्कापिंडांचा प्रभाव पडत आहे. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर पाणी असण्याची शक्यता आहे. भविष्यात चंद्रावरील वस्तीसाठी उपयुक्त ठरेल, असेही त्यांनी यावेळी सांगितले. यामुळे भविष्यातील मानवी मोहिमांसाठी जलस्रोत आणि त्यांचे परिणाम यांचा अभ्यास करण्यासाठी हे एक महत्वाचे ठिकाण असल्याचेही रमेश कपूर यांनी यावेळी सांगितले. दक्षिण ध्रुवाचा शोध त्याच्या खडबडीत आणि दुर्गम भूभागामुळे आव्हानात्मक असल्याचेही त्यांनी स्पष्ट केले.

हेही वाचा -