'कोविड १९ महामारीच्या पार्श्वभूमीवर जे नागरिक स्वतः आपले अन्न बनवू शकत नाहीत/तयार करू शकत नाहीत त्यांच्यासाठी सामुदायिक स्वयंपाकघरात भोजन तयार करुन ते घरोघरी पोचविले जाईल, कोणीही उपाशी राहणार नाही याची काळजी घेतली जाईल', या शब्दात केरळच्या मुख्यमंत्र्यांनी जनतेला आश्वस्त केले आहे. पत्रकारांशी संवाद साधताना त्यांनी ही माहिती दिली. राज्य सरकार अत्यंत खंबीरपणे आणि आवश्यक ती सावधगिरी बाळगत जनतेच्या पाठीशी असल्याचे सरकारने म्हटले आहे. तसेच सरकार सर्व सामर्थ्यानिशी प्राणघातक महामारीचा सामना करेल असे देखील सांगण्यात आले.
चीनमधील वुहान प्रांतातून उद्भवलेल्या कोरोना विषाणूच्या प्राणघातक संसर्गाने संपूर्ण जग जायबंदी झाले आहे. चीननंतर इराण, इटली आणि स्पेन या देशांमध्ये हाहाकार माजवल्यानंतर अरब देशांच्या मार्गाने कोरोनाने भारतासहित इतर दक्षिण आशियाई देशांमध्ये शिरकाव केला आहे. दरम्यान संपूर्ण जगावर दबदबा राखणाऱ्या ब्रिटन आणि अमेरिकेने कोरोनाच्या संकटाकडे दुलर्क्ष केले. मात्र लवकरच ब्रिटनच्या ही बाब लक्षात येऊन त्यांनी देखील कोरोनापुढे शरणागती पत्करली आहे.
३४ कोटींची लोकसंख्या असलेल्या केरळमध्ये ३० जानेवारी रोजी कोरोनाचा पहिला रुग्ण आढळून आला. त्यानंतर सामुदायिक संपर्कातून फेब्रुवारी आणि मार्च महिन्यात कोरोनाचा प्रसार होईल असे मानले गेले. मात्र केरळ सरकारने आवश्यक ती सावधगिरी बाळगून अतिशय प्रभावी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना राबविल्यामुळे कोरोना आटोक्यात राहिला आहे. राज्यात आतापर्यंत फक्त ३ रुग्ण दगावले असून २६५ रुग्णांवर उपचार सुरु आहेत.
दरम्यान केरळनंतर तब्बल १ महिन्यानंतर म्हणजे १ मार्च रोजी अमेरिकेतील न्यूयॉर्क शहरात कोरोनाबाधित पहिला रुग्ण आढळून आला. मात्र ५ एप्रिलपर्यंत ही संख्या २,७७,५२२ वर पोचली. तर ३२१८ लोकांना आपले प्राण गमवावे लागले. विशेष म्हणजे न्यूयॉर्क शहराची लोकसंख्या केरळ राज्याच्या निम्म्यापेक्षा थोडीशी अधिक म्हणजे १.९४ कोटी इतकी आहे. मात्र तरीही कोरोना बाधितांची संख्या झपाट्याने वाढली. परिणामी कोरोनाचे संकट आटोक्यात आणण्यासाठी न्यूयॉर्कचे राज्यपाल अँड्र्यू क्यूमो यांना संपूर्ण अमेरिकेच्या आरोग्य यंत्रणेला पाचारण करावे लागले. न्यूयॉर्क शहरानंतर कोरोनामुळे मृत्युमुखी पडलेल्यांमध्ये न्यू जर्सीचा दुसरा क्रमांक लागतो. तर कॅलिफोर्निया, फ्लोरिडा आणि मिशिगनची अवस्था यापेक्षा वेगळी नाही.
जॉन हॉपकिन्स विद्यापीठाने सादर केलेल्या अहवालानुसार, अमेरिकेत ३ एप्रिलला एकाच दिवसात १४८० व्यक्तींचा कोरोनाने बळी घेतला. परिणामी, रात्री उशिरापर्यंत वेगवेगळ्या ठिकाणी सामुदायिक दफनाचे काम सुरु होते. परिस्थिती इतकी बिघडली की कोरोनाव्यतिरिक्त इतर कोणत्याही कारणाने गंभीर असलेल्या रुग्णांवर उपचार करण्यासाठी न्यूयॉर्क शहरातील रुग्णालयात जागाच शिल्लक नव्हती. शेवटी अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांना लष्कराला बोलाविण्याची भाषा करावी लागली.
बरोबर एक महिन्यापूर्वी कोरोनाने आपले रौद्र रूप धारण केलेले असताना आणि संपूर्ण जगाला विळखा घालायला सुरुवारत केलेली असताना देखील ट्रम्प यांनी त्याकडे साफ दुर्लक्ष केले. उलट प्रत्येक हंगामात उद्भवणाऱ्या एखाद्या तापाप्रमाणेच कोरोना असल्याचे सांगत अमेरिकेला चिंता करण्याचे कारण नसल्याचे म्हटले. दरम्यान पहिला रुग्ण आढळल्यानंतर देखील काही आठवडे उलटून गेले तरी कोरोनाचा प्रसार रोखण्यासाठी कोणतीही खबरदारी घेतली गेली नाही. कोरोना संपर्काने फैलावत असून देखील रुग्णांना स्वतंत्र कक्षात ठेवले गेले नाही किंवा त्यांचे घरातच विलगीकरण केले गेले नाही. परिणामी आज अमेरिका हतबल झाली आहे. नुकसान टाळण्यासाठी टेस्टिंग आणि व्हेंटिलेटर वाढविणे हाच कोरोनाविरुद्ध लढण्याचा मार्ग असल्याचे अमेरिका आता सांगत आहे. दरम्यान अमेरिकेत कोरोनाने मृत्युमुखी पडलेल्यांची संख्या दोन लाखांपर्यंत पोचेल असा अंदाज जागतिक संघटनेने व्यक्त केला आहे. तर कोरोनावरील सर्व नियंत्रण गमवून बसलेले इटली आणि स्पेन हे अमेरिकेच्या खालोखाल असतील.
महत्वाचे म्हणजे नोव्हेंबर महिन्यातच चीनसहित जगातील विविध भागात कोरोना प्रादुर्भावाचे स्वरूप लक्षात यायला सुरुवात झाल्यानंतर लगेचच केरळने जागरूकता दाखवत संकटाविरुद्ध लढण्यासाठी उपाययोजना आखल्या जेणेकरून कोरोनाचा संसर्ग आटोक्यात ठेवता येईल. केरळने योजलेल्या उपायांची स्तुती करताना 'केरळने जो विचार आज केला आहे, तो भारताने उद्या केला पाहिजे किंवा अंमलात आणला पाहिजे' असे देशातील एका आघाडीच्या माध्यम समूहाने म्हटले आहे. दरम्यान उशिराने का असेना पण कोरोनाचा यशस्वीपणे सामना करण्यासाठी तेलंगणा सरकारने केरळ मॉडेलचा अभ्यास करण्यासाठी आपल्या राज्यातील आरोग्य क्षेत्रात कार्यरत तज्ज्ञांचा एक चमू केरळला पाठविला होता.
अचूक पप्रतिबंधात्मक उपाय आणि मार्गदर्शन, जगातील विविध भागातील आरोग्य तज्ञांशी सतत विचारविनिमय आणि चर्चा, परदेशातून आलेल्या प्रत्येक व्यक्तीचा शोध घेण्याचा प्रयत्न, या व्यक्तीने प्रवास केलेली ठिकाणे शोधून संपर्कात आलेल्यांची माहिती मिळविणे, संपर्कात आलेल्या व्यक्तींमध्ये कोरोनाची लक्षणे आढळ्यास त्यांना संपूर्ण विलगीकरण करण्यास सांगणे, परिस्थितीचे आकलन आणि विश्लेषण करण्यासाठी सरकार आणि आरोग्य अधिकारी यांच्याशी नियमित बैठका घेणे आणि अत्यंत परिश्रमपूर्वक आवश्यक ती कार्यवाही करणे ही 'केरळ मॉडेल'ची प्रमुख वैशिष्ट्ये आहेत. कोरोनाचा यशस्वीरीत्या सामना करण्यासाठी केरळ मॉडेल जगभरात अवलंबिले जात आहे.
दरम्यान मागील काही वर्षांपूर्वी आलेल्या 'निपाह' या आणखी एका जीवघेण्या साथीचा अनुभव पाठीशी असल्याने कोरोना उद्रेकाचा केरळला मुळीच धक्का बसला नाही. याउलट केरळच्या आरोग्य विभागाने स्वानुभवाच्या जोरावर अत्यंत तातडीने आवश्यक ती खबरदारी घेत कोरोनाला आटोक्यात ठेवले. २ मे ते १० जून २०१८ दरम्यान आलेल्या 'निपाह'च्या जीवघेण्या विषाणूला देखील केरळच्या आरोग्य विभागाने अत्यंत प्रभावी, पद्धतशीर आणि सुनियोजित प्रयत्नांमुळे आटोक्यात आणले होते.
निपाह विषाणूला आटोक्यात ठेवण्यासाठी केरळच्या आरोग्य विभागाने राबविलेल्या प्रयत्नांची देखील राष्ट्रीय तसेच आंतरराष्ट्रीय पातळीवर दखल घेण्यात आली होती.
असे आहे केरळ मॉडेल..
- पहिला कोरोना बाधित रुग्ण..
केरळमध्ये कोरोनाचा पहिला रुग्ण ३० जानेवारी रोजी आढळून आला. हा रुग्ण म्हणजे चीनमधील वुहान प्रांतातून नुकतीच परत आलेली त्रिसूर जिल्ह्यातील एक विद्यार्थिनी होती. पुणे येथील व्हायरोलॉजी इन्स्टिट्यूट आणि केंद्रीय कॅबिनेट सचिवांनी या विद्यार्थिनीचा अहवाल कोरोना पॉझिटिव्ह असल्याचे व्हिडीओ कॉन्फरन्सिंगद्वारे राज्य सरकारला अधिकृत कळविले. ही माहिती येताच केरळ आरोग्य विभाग नियोजनाप्रमाणे कामाला लागला. राज्य सरकारने अत्यंत तातडीने आरोग्याची खबरदारी घेण्यासंबंधी आणि प्रतिबंधात्मक उपाययोजना राबविण्यासंदर्भात जाहीर केले.
दरम्यान वुहान प्रांतातून परतलेल्या २० जणांच्या टेस्टपैकी फक्त एकाचा अहवाल पॉझिटिव्ह आला होता. यानंतर अत्यंत तातडीने सूत्रे हालायला सुरुवात झाली, त्याच दिवशी केरळच्या आरोग्यमंत्री के. शैलजा आणि आरोग्य विभागाचे सचिव राजन गोब्रागडे त्रिशूर मेडिकल कॉलेजमध्ये पोहोचले आणि एक उच्चस्तरीय बैठक घेतली. सरकारने तत्काळ राज्यातील सर्व जिल्ह्यांना सूचना दिल्या. याचदरम्यान चीनमधून सुमारे 200 केरळवासीय घरी परत येणार असल्याने विमानतळांवर या प्रवाशांची तपासणी करण्यासाठी यंत्रणा कामाला लागली.
पहिल्याच दिवशी विशेष कोविड कंट्रोल रूम आणि हेल्पलाइन क्रमांक कार्यान्वित करण्यात आले. यानंतर तब्बल 1036 जणांना होम क्वारंटाईन करण्यात आले. तर 15 जणांना रूग्णालयात दाखल करण्यात आले.
- संपर्कात आलेल्यांची शोध मोहीम..
कोरोनाचा पहिला रुग्ण पॉझिटिव्ह येताच युद्धपातळीवर त्रिशूर मेडिकल कॉलेजमध्ये यंत्रणा राबविण्यात आली. अकाउंट विभागासाठीचा विभाग कोविड रुग्णांना स्वतंत्ररित्या विलग/ आयसोलेट करण्यासाठी बनविला गेला. या विभागातील वीस खोल्या स्वतंत्ररित्या तयार करण्यात आल्या. अत्यंत अल्पावधीतच एकाचवेळी 24 जणांना स्वतंत्र ठेवण्यास , निरीक्षण करण्यास आणि उपचार करण्यची व्यवस्था करण्यात आली. प्रत्येक रुग्णांसाठी स्वतंत्र शौचालयाची व्यवस्था करण्यात आली.
दरम्यान विद्यार्थिनी कोरोना पॉझिटिव्ह येताच पुढच्या ५ तासात आयसोलेशन वॉर्ड / विलगीकरण कक्ष तयार करण्यात आला आणि त्या विद्यार्थनीला त्या ठिकाणी हलविण्यात आले. या विद्यार्थिनींबरोबर गेलेल्या आणखी पाच विद्यार्थ्यांना त्याच हॉस्पिटलमध्ये साध्या आयसोलेशन वॉर्डात ठेवण्यात आले.
कोरोनाचा प्रसार नियंत्रणात ठेवण्यात यश मिळविण्यासाठी कोणता एका महत्वाचा घटक असेल तर तो म्हणजे, कोरोनाग्रस्तांच्या संपर्कात आलेल्यांचा शोध घेण्याची केरळ मॉडेलची अत्यंत प्रभावी पद्धत. अन्य कोणत्याही राज्यांनी याविषयीचा साधा विचारही केला नसेल किंवा धोरणही आखले नसेल त्यावेळी केरळमध्ये त्याची अंमलबजावणी करण्यात आली होती.
संपर्कग्रस्तांना शोधून काढण्याचे दिव्य यशस्वीपणे पार पडताना पुढील गोष्टी करण्यात आल्या. जो कुणी रुग्ण कोरोना पॉझिटिव्ह आढळून येईल, तो मागील काही दिवसात ज्या ज्या ठिकाणी गेला असेल जसे की, दुकाने, हॉटेल्स, मित्र, नातेवाईक, प्रवासाची ठिकाणे, इतर सार्वजनिक ठिकाणे तसेच स्थानिक जागा यांची आरोग्य विभागातर्फे यादी बनविण्यात येई. यासाठी विविध विभागांशी समन्वय राखण्यात येत. संबंधित जिल्हाधिकारी आणि आरोग्य अधीक्षक मिळून ही शोधमोहीम राबवत. यानंतर ही यादी किंवा एकंदर प्रवास सार्वजनिक करण्यात येई.
रुग्णाचा प्रवास सार्वजनिक केल्यानंतर जर कुणी व्यक्ती त्या रुग्णाच्या संपर्कात आली असेल तर तिने / त्याने तातडीने आरोग्य विभागाशी संपर्क करण्याचे आवाहन आरोग्य मंत्र्यांकडून करण्यात येत असे. अशा व्यक्तींनी संकोच न करता आरोग्य विभागाशी संपर्क करावा म्हणून स्वतःच्या कुटुंबाबरोबरच समाजाच्या भल्यासाठी पुढे यावे असे आवाहन करण्यात येत असे.
जे अगोदरपासूनच रुग्णालयात आहेत अशा व्यक्तींना तसेच रुग्णालय कर्मचाऱ्यांना / स्टाफला मास्क घालण्यासंदर्भात वारंवार लाऊड स्पीकरच्या माध्यमातून घोषणा करून सूचना देण्यात येत असत.
दरम्यान चीनला नुकतेच भेट देऊन आलेल्या सर्व व्यक्तींना सरकारी रुग्णालये किंवा आरोग्य विभागाला संपर्क करण्याच्या सूचना आरोग्य मंत्र्यांच्या वतीने देण्यात आल्या. यामध्ये कोरोनाची लक्षणे असलेल्या किंवा नसलेल्या सर्वांचा समावेश होता. तसेच जे कुणी या सूचनांचे पालन करणार नाहीत त्यांच्याविरुद्ध कठोर कारवाई करण्याची तंबी दिली.
जे लोक रुग्णालयात डॉक्टरांच्या निगराणीत आहेत त्यांच्या कुटुंबातील सर्व सदस्यांनाही काटेकोरपणे घरी स्वयं-विलगीकरणाचे पालन करण्यास सांगितले गेले. कुटुंबातील सदस्यांना कोणत्याही सार्वजनिक कार्यक्रमांना आणि मेळाव्यांना उपस्थित न राहण्याचे, नातेवाईक किंवा शेजार्‍यांना न भेटण्यासंदर्भात सांगण्यात आले. या व्यक्तींना पूर्वनियोजित विवाहसोहळे किंवा इतर समारंभ पुढे ढकलण्याची मागणी सरकारच्या वतीने करण्यात आली. शासनाच्या या निर्णयामुळे सुरुवातीपासूनच कोरोनाचा प्रसार रोखण्यात मदत झाली.
- साखळी खंडित करा (ब्रेक द चेन)..