शैक्षणिक क्रांतीची गरज!

आतापर्यंत जग तीन औद्योगिक क्रांतींचे साक्षीदार राहिले आहे. चौथी औद्योगिक क्रांती ही आर्थिक आणि सामाजिक आमूलाग्र बदलांविषयक आहे. जगभरात उद्योगांमध्ये २६ लाख रोबो काम करत आहेत. अमेरिकेत, ४५ टक्के नोकऱ्या स्वयंचलित होणार आहेत. अशा काळात, जेव्हा तंत्रज्ञानविषयक प्रगती मिनिटा मिनिटाला होत आहे, आपल्या शिक्षण व्यवस्थेत सुधारणा करण्याची गरज आहे.

१७८० मध्ये, जेम्स वॅटने वाफेच्या इंजिनाचा शोध लावल्यापासून जगात तीन औद्योगिक क्रांती झाल्या. चौथी क्रांती आता घडत आहे. आधुनिक तंत्रज्ञान आमचे जीवन आणि उपजीविका यामध्ये झपाट्याने परिवर्तन घडवत आहे. ते मानवाला सहकारी मानवाशी जोडण्याबरोबरच, मानवाला यंत्राशी जोडत आहे. २६ लाख रोबोंना जगभरात नोकरीवर ठेवले आहे, हे लक्षात घेता, आपण चौथ्या औद्योगिक क्रांतीचे स्वरूप आणि स्वभाव यांची कल्पना करू शकतो. कृत्रिम बुद्धीमत्ता, बिग डेटा, इंटरनेट ऑफ थिंग्ज, थ्रीडी प्रिंटिंग, ब्लॉकचेन, आभासी वास्तव, यंत्र शिक्षण जगाचा चेहरा बदलवत आहेत. बँका अगोदरच आपल्या ग्राहकांची कर्ज फेडण्याची क्षमता कृत्रिम बुद्धीमत्तेचा वापर करून अंदाज घेत आहेत. कर्ज मंजूर करताना, व्यवस्थापकांच्या ऐवजी बिग डेटा अॅनालेटिक्सचा उपयोग केला जात आहे. काही संघटनांमध्ये, मानवी वकिलांची जागा रोबो वकिलांनी घेतली आहे. कर्मचाऱ्यांचे वेतन अहवाल आणि कंपनीचे ताळेबंद स्वयंचलित झाले आहेत. ऑटोमेशनमुळे, कंपन्यांची उत्पादकता, कार्यक्षमता आणि नफाक्षमता वाढणार आहे. चौथ्या औद्योगिक क्रांतीमुळे, विशेषतः बिग डेटामुळे, २०३० पर्यंत जागतिक जीडीपी १४ टक्क्यांनी वाढेल, असे अनुमानित करण्यात आले आहे. 'प्राईस वॉटर हाऊस कुपर्स'ने १५.७ लाख कोटी रूपयांइतकी ही वाढ असेल, असे अनुमान केले आहे.

अमेरिकेत, ४५ टक्के नोकऱ्या ऑटोमेशनमुळे जाणार आहेत. भारतासारख्या देशात, जेथे वेतन कमी आणि कर्मचारी उपलब्धता अधिक असल्याने, ऑटोमेशनचा परिणाम होण्यास थोडा वेळ लागेल. मॅकेन्सी ग्लोबलने असा अंदाज वर्तवला आहे की, २०३० पर्यंत, ऑटोमेशनमुळे जगभरातील १५ टक्के कामगारशक्ती आपल्या नोकऱ्या गमावणार आहेत. ऑटोमेशनने अनेक नोकऱ्यांची जागा घेणार असले तरीही, ते अनेक नवीन नोकऱ्या निर्माण करत आहे. या नवीन नोकऱ्यांचे स्वरूप कसे असेल, याची कुणीच कल्पना करू शकत नाही. असा अंदाज आहे की, सध्याच्या कर्मचाऱ्यांपैकी ८ ते ९ टक्के कर्मचारी त्या नव्या नोकऱ्यांचा भाग असतील. भविष्यात, फ्री लान्स आणि अर्धवेळ नोकऱ्या पूर्णवेळ रोजगारांची जागा घेतील. दारोदार जाऊन किराणा सामान विकणारे, मोटर वाहन चालक आणि लेजर अकाऊंट लिहिणाऱ्या लोकांसाठी वाढती मागणी असेल. एकाच प्रकल्पावर विविध देशांतील तज्ञ एकत्र काम करतील. हळूहळू, संघटित आणि असंघटित क्षेत्रातील दरी हळूहळू नष्ट होणार आहे. ग्लोबल डेव्हलपमेंट ग्रुपच्या मतानुसार, सध्या जगभरात ३५० कोटी कर्मचारी आहेत. सध्या यापैकी, केवळ ३ टक्के कर्मचारी फ्रीलान्सर म्हणून काम करत आहेत. हळूहळू, सर्जनशीलता आणि नाविन्यपूर्ण संशोधन यांचे महत्त्व वाढत असताना, कमी कौशल्य लागणाऱ्या कामांसाठी रोबो जागा घेतील. बुद्धीमत्ता निर्देशांकासह, भावनिक निर्देशांक भविष्यातील नोकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे आहे. रोट मेमोरायझेशनच्या जागी, विश्लेषण आणि तार्किक कौशल्य असलेले, टीकात्मक विचार करणारे, प्रश्न सोडवण्याची आणि निर्णय घेण्याची क्षमता ही यशस्वी होणार आहे. सर्जनशील, तांत्रिक आणि व्यवस्थापकीय कौशल्य असलेल्यांची नोकरी आणि व्यवसायात भविष्यात भरभराट होणार आहे, असे ओईसीडीचा अहवाल सांगतो.

हेही वाचा :रोजगार आणि शिक्षणाचे एकत्रिकरण गरजेचे...

एकेकाळी, एखाद्या तांत्रिक शोधासाठी शतक आणि दशक लागत असे, तर आता हा काही महिन्यांचा प्रश्न आहे. नोकरी मिळवण्यासाठी आता, वेळोवेळी नवीन कौशल्य विकसित करणे अत्यंत आवश्यक आहे. एखादा विद्यार्थी अभियांत्रिकीची पदवी मिळवतो, तोपर्यंत जुन्या नोकऱ्यांची जागा नव्या नोकऱ्यांनी घेतलेली असते. त्याचमुळे, महाविद्यालयात शिकतानाच नवीन कौशल्य शिकणे सक्तीचे आहे. तरूण पिढीने सातत्याने नवे कौशल्य शिकले पाहिजे. पण आमची शिक्षण व्यवस्था जुन्यापुराण्या अभ्यासक्रमासह खूप पिछाडीवर आहे. आमची शिक्षण पद्धती अशी आहे की, शिक्षक शिकवतो आणि विद्यार्थी ऐकतो. एखाद्या वर्गात, काही विद्यार्थी इतरांपेक्षा बुद्धीमान असतील. काही विद्यार्थी इतरांपेक्षा कमी बुद्धीमान असतील. काही विद्यार्थी झटपट शिकतील तर काही हळू शिकणारे असतात. परंतु शिक्षण पद्धतीची रचना ही विद्यार्थ्यांच्या दर्जानुसार केलेली नाही. प्रत्येक विद्यार्थ्यांनी एकच परिक्षा द्यायला हवी. ज्यांना कल्पना उत्तम समजली आहे त्यांच्यापेक्षा जे हार्दिक लिहितात त्यांना गुण प्रदान केले जातात. पहिल्या औद्योगिक क्रांतीच्या काळात कारकून आणि कारखान्यातील कामगार तयार करण्याच्या उद्देश्याने सध्याची शिक्षण व्यवस्था तयार केली असून, चौथ्या औद्योगिक क्रांतीच्या काळात काम करणार नाही. तांत्रिक प्रगतीच्या वेगाशी जुळवून घेत शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांनी सारखेच धावले पाहिजे. महाविद्यालयीन शिक्षण व्यवस्था हळूहळू अंतर्धान पावेल.

धडे अगोदरच शिकणे, सहकारी विद्यार्थ्यांशी समूह चर्चा, सांघिक प्रयत्नातून उपाय शोधणे, ऑनलाईन शिक्षण आणि बहुमितीय शिकवणे आणि शिकणे हे नवीन निकष असणार आहेत. विविध मंचाकडून कौशल्य अधिग्रहित करून, विद्यार्थी शिक्षक आणि विद्यार्थी दोन्ही होऊ शकतो.

कृत्रिम बुद्धीमत्ता, आभासी वास्तव आणि ऑगमेंटेड रिअ‌ॅलिटी शिकवणे आणि शिकण्याचे प्रेरकशास्त्र बदलेल. मॅकग्रॉ हिल स्मार्ट बुकसारखी शिक्षण पद्धतीविषयक पुस्तके आता उपलब्ध असून जे विद्यार्थ्यांचा कल जाणून घेतात. चौथ्या औद्योगिक क्रांतीमधील शिक्षण केवळ नोकरी मिळवण्याच्या उद्देश्याने नव्हे तर तोडगा शोधण्याच्या दिशेने विचार करणारे विद्यार्थी तयार करण्यावर भर देईल. सर्वाधिक अस्थिर आणि बदलत्या परिस्थितीमध्ये स्थिर राहणारे नेते ते मुशीतून घडवणार आहे. उच्च शिक्षण केंद्रे विद्यार्थ्यांच्या क्षमता आणि कल यांच्यावर आधारित शिक्षण पद्धती अमलात आणतील. शैक्षणिक संस्थांनी उद्योग आणि समाजाबरोबर संरेखित होऊन आपल्या विद्यार्थ्यांना सुयोग्य इंटर्नशिप पुरवल्या पाहिजेत. विद्यार्थ्यांना प्रकल्प करण्यासाठी प्रोत्साहन दिले पाहिजे. करिअरविषयक सल्ला आणि मार्गदर्शन वेळोवेळी केले पाहिजे. विद्यार्थ्यांना शिकत असतानाच काम करण्याची संधी द्यायला हवी. जे विद्यार्थी नोकरी करत आहेत, त्यांना फेरनोंदणी करण्याची तरतूद असली पाहिजे. योग्य अभ्यासक्रम शिकून रोजगार मिळवणे, आवश्यकता पडल्यास इतर अभ्यासक्रम शिकणे हा निकष झाला पाहिजे. चौथ्या औद्योगिक क्रांतीचे हेच सार आहे.

हेही वाचा :प्रौढांच्या चुकांमुळे एका पिढीचा जातोय बळी!