मुंबई -भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्याचे एक तोजोमय पर्व म्हणजे सुभाषबाबू आणि आझाद हिंद सेना. महात्मा गांधीच्या सत्याग्रहाच्या मार्गावर सर्व देश एकजूट झाला होता, ही बाब निश्चितच सत्य आहे, पण सुभाषबाबूंच्या आझाद हिंद सेनेने इंग्रजांच्या तोंडचे पाणीच पळवले होते.
भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यातील सुवर्णमय अध्याय...
काँग्रेस पासून फारकत घेतल्यानंतर सुभाषबाबूंनी 'फॉर्वर्ड ब्लॉग'ची स्थापना केली. या पक्षाच्या कार्यकर्त्यांना घेऊन सुभाषबाबूंनी दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात संपूर्ण भारतात इंग्रज सत्तेविरुद्ध लढा पुकारण्याचे आवाहन केले होते. यानंतर त्यांना अटक झाली. इंग्रजांना देशातून हाकलायचे असेल तर इंग्रजांच्या विरूद्ध लढणाऱ्या सत्तांसोबत हात मिळवला पाहिजे, हा विचार करून स्थानबद्ध सुभाषबाबूंनी शिताफीने स्वतःची सुटका करून घेतली. आणि या नंतर सुरू झाला भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्याचा सुवर्ण अध्याय.
२१ ऑक्टोबर १९४३, सिंगापूरमध्ये नेताजींनी आझाद भारतच्या अस्थायी सरकारच्या मंत्रिमंडळाची घोषणा केली शत्रूचा शत्रू तो आपला मित्र...
भारतातून बाहेर पडल्यावर नेताजींनी रशिया, जर्मनी अशा राष्ट्रांसोबत भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी मदत करण्याचे आवाहन केले. जर्मनीचा हुकुमशहा हिटलरही नेताजींच्या कर्तृत्वापुढे अवाक् होता, त्यानेच नेताजींना जपानला जाण्यासाठी एक पाणबुडी दिली होती. या बोटीच्या सहाय्याने ते इंडोनेशिया आणि नंतर जपानला पोहचले. जपानचे पंतप्रधान टोजो यांच्याकडून मदतीचे आश्वासन मिळाल्यानंतर नेताजी सिंगापूरला गेले.
सिंगापूर येथे जपानच्या ताब्यात असलेल्या हिंदी युद्ध कैद्यांचे एक सेना दल रासबिहारी बोस यांनी स्थापन केले होते, त्याचे कमांडर इन चीफ पद नेताजींना देण्यात आले, 'हेच ते 'आझाद हिंद सेने'चे सैन्यदल.
स्वतंत्र भारताचे हंगामी सरकार आणि चलो दिल्लीचा नारा
आझाद हिंद सनेची स्थापना झाल्याची कुणकुण इंग्रजांना लागली होती. परंतु, त्यांनी दूरवर सिंगापूर येथे असलेल्या सैन्याला जमेस धरले नाही. परंतु थोड्याच दिवसात इंग्रजांच्या पायाखालची जमीन सरकणारी घटना घडली. सिंगापूर येथे सैन्याची जुळवणी केल्यानंतर सर्व सैन्याच्या आग्रहाखातर, नेताजींनी, आझाद हिंद सेनेच्या साक्षीनेच 'भारताला स्वतंत्र देश' म्हणून जाहीर केले आणि स्वतंत्र "भारताचे हंगामी सरकार" बनवले. याची घोषणा त्यांनी नंतर रेडिओवर देखील केली. सुभाषचंद्र बोस यांच्या कर्तृत्वाचा आणि राजनयीक ताकदीचा अंदाज नसलेल्या इंग्रजांना यानंतर जोरदार धक्का तेव्हा बसला, जेव्हा 'सुभाषबाबूंनी स्थापन केलेल्या हंगामी सरकारला जगातील 11 राष्ट्रांनी मान्यता दिली' आणि भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीला पाठिंबा दिला होता.
सुभाषबाबूंनी स्थापन केलेले भारताचे हे सरकार अगदी रीतसर होते, रंगून येथे त्यांनी एप्रिल,१९४४ ला "नॅशनल बँक ऑफ आझाद हिंद" या स्वतंत्र भारताच्या पहिल्या राष्ट्रीय बँकेची स्थापना केली होती.
काँग्रेसपासून दूर गेल्यावरही सुभाषबाबुंना नेहरू आणि महात्मा गांधी यांच्या बद्दल प्रचंड आदर आणि प्रेम होते. म्हणूनच आझाद हिंद सेनेतील एका ब्रिगेडला त्यांनी गांधी ब्रिगेड आणि एकाला नेहरू ब्रिगेड असे नाव दिले होते...
आझाद हिंद सरकारचे पंतप्रधान झाल्यानंतर त्याच रात्री कॅबिनेट मिटींग घेऊन नेताजींनी इंग्लंड विरोधात युद्धाचा ठराव पास केला..
आपल्या देशाला स्वतंत्र करण्यासाठी तळमळणाऱ्या आझाद हिंद सेनेला पाठीशी घेऊन नेताजींनी भारताकडे प्रस्थान केले आणि 'चलो दिल्ली' , 'जय हिंद'चा नारा देत परकीयांच्या जोखडातून आपल्या मायभूमीला मुक्त करण्यासाठी ही सेना वाऱ्याच्या वेगाने दिल्लीकडे निघाली.
- आझाद हिंद सेनेने बंगालच्या उपसागरातील ‘अंदमान व निकोबार’ ही बेटे जिंकून घेतली व त्यांचे नामकरण अनुक्रमे ‘शहीद व स्वराज्य’ असे केले.
- आझाद हिंद सेनेने १८ मार्च १९४४ रोजी भारतभूमीवर प्रवेश केला व माऊडॉक येथे भारताचा तिरंगा फडकावला.
- 18 ऑगस्ट 1945 रोजी तपैई जवळ विमान अपघातात नेताजींचा मृत्यू झाला, आणि स्वातंत्र्य लढ्यातील एक तेजोमय पर्वाचा आस्त झाला.
महात्मा गांधींनी नेताजींचा देशभक्तांचा देशभक्त असा उल्लेख केला होता. नेताजींचे योगदान व प्रभाव इतका मोठा होता की नेताजी जर भारतात उपस्थित असते तर कदाचित भारताची फाळणी न होता भारत एकसंध राष्ट्र म्हणून टिकून राहिला असता, असे म्हटले जाते.
