मुंबई - २६ नोव्हेंबर हा दिवस भारताच्या इतिहासात महत्वाचा आहे. २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी आपण राज्यघटनेचा स्वीकार केला. आज(मंगळवारी) या घटनेला ७० वर्ष पूर्ण होत आहेत. त्यानिमित्ताने जाणून घेऊया जगातील सर्वात मोठी लिखित राज्यघटना आणि तिच्या इतिहासाबाबत...
राज्यघटना तयार करण्यासाठी जवळपास ३ वर्षांचा कालावधी लागला. या काळात देशातील तज्ज्ञ नेत्यांमध्ये अनेकवेळा वैचारीक वादविवाद झाले. यासर्व वादविवाद चर्चा मंथनातून भारताची राज्यघटना साकारली. ३ वर्षांच्या कालावधीत संसदेचे ११ सत्रे भरली. यासाठी १६५ दिवस गेले. भारताच्या राज्यघटनेमध्ये ३९५ कलम तर १२ परिशिष्टे आहेत. ७० वर्षापूर्वी म्हणजेच २६ नोव्हेंबरला राज्यघटना स्वीकारण्यात आली. तर २६ जानेवारी १९५० लागू करण्यात आली.
भारताच्या राज्यघटनेच्या जितका अभ्यास करु तितकीच ती महान आणि ऐतिहासिक असल्याचे जाणवते. सर्वसामान्य जनतेच्या इच्छा, अपेक्षा आणि अनेक सामाजिक आर्थिक पैलू राज्यघटनेच्या मुळामध्ये सामावलेले आहेत. एकाच वेळी एकाच राज्यघनटनेद्वारे जनतेला सर्व हक्क मिळवून देण्यास इतर कोणत्याही देशास जमले नाही, ते भारताने करुन दाखवले.
जात, धर्म, पंथ, लिंग, सामाजिक वर्ग कोणताही असला तरी सर्व नागरिकांना समान हक्क राज्यघटनेद्वारे देण्यात आले आहेत. पिढीपार चालत आलेल्या सामाजिक अ़डथळ्यांनाही यातून दुर करण्यात आले आहे. बहुपक्षीय लोकशाही, न्यायव्यवस्थेचे स्वातंत्र्य, राज्य आणि केंद्रामध्ये सत्तेचे स्पष्ट विभाजन, अल्पसंख्यकांना संरक्षण, मागासवर्गाला आरक्षण, धर्मनिरपेक्षता या सर्व गोष्टींवर राज्यघटना बनविताना चिंतन करण्यात आले. राज्यघटनेची खरी पाळेमुळे या तत्त्वांमध्ये आहेत.
राज्यघटना तयार करणे म्हणजे असामान्य विजय
भारतीय राज्यघटनेने ज्या प्रकारे एकाचवेळी नागरिकांना सर्व हक्क प्रदान केले. तसे सर्व हक्क मिळवण्यासाठी अनेक लोकशाही देशांना बराच काळ वाट पहावी लागली. धर्म आणि जात ही सामाजिक कुप्रथा भारताच्या फाळणीचे मुख्य कारण आहे. या कुप्रथेने अनेक वेळा डोके वर काढण्याचा प्रयत्न केला. मात्र, भारताची शांती आणि एकोपा दुभंगला नाही. याचा भारताला अभिमान आहे. मात्र, असे अडथळे असतानाही लोकांना मान्य असलेली राज्यघटना तयार करण्याचे सामर्थ्य आणि संयम भारतातील नेत्यांकडे होता. राज्यटघटनेचे ११ भाग याच गोष्टीचा पुरावा देतात. भावनिक द्वंद बाजूला सारून नेत्यांनी राज्यघटनेची निर्मिती केली हे राज्यघटनेच्या प्रत्येक प्रकरणातून दिसून येते.
विविधतेत एकतेचा सिद्धांत
राज्यघटना तयार करण्यासाठी पहिले घटनात्मक अधिवेशन ९ डिसेंबर १९४६ ला पार पडले. यातील ८२ टक्के सदस्य काँग्रेस पक्षाचे होते. या सर्वांचे विचार आणि वृत्ती एकसारखी नव्हती. जगातील सर्वात मोठी लिखित राज्यघटना तयार करण्यासाठी सर्वांना एकत्र बांधण्याच कामही सोपे नव्हते.
महान नेत्यांचे अथक प्रयत्न