हैदराबाद : भारतीय स्वातंत्र्याच्या लढ्याला स्पष्टपणे फलित करणारा एखादा अचूक क्षण असेल तर तो म्हणजे 13 एप्रिल 1919 रोजी झालेला जालियनवाला बाग हत्याकांड. अन्यथा ब्रिटिशांपासून स्वातंत्र्यासाठी अहिंसक लढ्याच्या एका घटनेत बरेच रक्त सांडले गेले. ब्रिटिश आणि रक्ताने माखलेले माती आणि गोळ्यांनी माखलेल्या भिंतींनी चळवळीचे नेतृत्व करणाऱ्या नेत्यांच्या विवेकबुद्धीला धक्का दिला. या गोळीबारात शेकडो भारतीयांना आपला जीव गमवावा लागला. स्वातंत्र्याच्या या 75व्या वर्षात, ब्रिटीशांच्या हुकूमशाहीने मारल्या गेलेल्या निष्पाप लोकांचे स्मरण करुन जालियनवाला बाग हत्याकांड कसे व का घडले हे जाणून घेऊया.
पहिले महायुद्ध सुरू झाले: 1913ची गदर चळवळ आणि 1914 ची कोमागाटा मारू घटना यांनी पंजाबमधील लोकांमध्ये क्रांतीची लाट उसळली होती. 1914 मध्ये पहिले महायुद्ध सुरू झाले तेव्हा अनेक भारतीय सैनिकांना युरोपियन थिएटरमध्ये लढण्यासाठी एन्क्रिप्ट केले गेले. महान युद्धात लढणाऱ्या ब्रिटिश सैन्यातील 1.95 लाख भारतीय सैनिकांपैकी 1 लाख 10 हजार हे पंजाबचे होते.
रौलेट कायदा -पहिल्यांदाच देशातून बाहेर पडून युरोपला गेलेल्या या सैनिकांमध्ये राष्ट्रवाद आणि देशभक्ती उद्यास येत होती. त्यांनी जग पाहिले आहे आणि देश म्हणजे काय हे त्यांना कळले आहे? जर या सैनिकांनी उठाव केला तर त्यांच्यावर नियंत्रण ठेवणे कठीण होईल, अशी भीती इंग्रजांना होती. त्यांना रोखण्यासाठी सरकारकडे कोणतेही कठोर कायदे नव्हते. पंजाबमधील बदलते वातावरण पाहता इंग्रज नवीन कायद्याचा विचार करत होते आणि यातून रौलेट कायदा उद्यास आला. चर्चेच्या टप्प्यावरही कायद्याच्या विरोधात निदर्शने झाली. स्थानिक पत्रकारांनी त्यावर तपशीलवार चर्चा करण्यास सुरुवात केली आणि कठोर कायद्याच्या विरोधात निदर्शने मोठ्या प्रमाणावर झाली. पंजाबमध्येही अनेक ठिकाणी निदर्शने झाली. अमृतसरमध्येही नियोजित निदर्शने सुरू होती. सर्व विरोध असूनही, 18 मार्च 1919 रोजी रौलेट कायदा मंजूर करण्यात आला.