അസാധാരണമായ വ്യക്തിത്വത്തിനുടമായിരുന്നു മഹാത്മാ ഗാന്ധി എന്നത് തര്‍ക്കമില്ലാത്ത കാര്യമാണ്. സ്വാതന്ത്ര്യസമരകാലത്തെ അസാധാരണ നേട്ടങ്ങളുടെ നേതാവ്. അഹിംസയുടെ പ്രവാചകനും രാജ്യത്തിന്‍റെ രാഷ്ട്രീയ പ്രസ്ഥാനങ്ങളെ നയിക്കുകയും ചെയ്ത ഒരു ആത്മീയവാദി കൂടിയായിരുന്നു അദ്ദേഹം. ഇന്ത്യൻ പാരമ്പര്യമനുസരിച്ച് രാഷ്ട്ര ഭരണത്തിലോ രാഷ്ട്രീയ സംഭവങ്ങളിലോ ഋഷികളോ വിശുദ്ധന്മാരോ ഒരിക്കലും പങ്കാളികളായിരുന്നില്ല. മഹാത്മാഗാന്ധി ഈ പാരമ്പര്യത്തിന് എതിരായിരുന്നു. രാജ്യത്തിന്‍റെ സ്വാതന്ത്ര്യ പ്രസ്ഥാനത്തിൽ സജീവമായിരിക്കുമ്പോൾ തന്നെ അദ്ദേഹം തൻ്റെ ആത്മീയ പാത പിന്തുടർന്നു.
ഗാന്ധിയുമായി അവസാനമായി അഭിമുഖം നടത്തിയ മാധ്യമ പ്രവർത്തക മാർഗരറ്റ് ബോർക്ക്-വൈറ്റ് തന്‍റെ ഹാഫ് വേ റ്റു ഫ്രീഡം എന്ന പുസ്തകത്തിൽ പറഞ്ഞു: “ഈ മനുഷ്യൻ്റെ മഹത്വത്തോട് പ്രതികരിക്കാൻ എനിക്ക് എന്റെ ജീവിതത്തിന്‍റെ രണ്ടുവർഷം എടുത്തു”. മരിക്കുമ്പോൾ ഗാന്ധിജി രാജ്യത്തിന്‍റെ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്നില്ല. അധികാരത്തിനായി പോരാടുന്നതിന് ഒരു മന്ത്രി അല്ലെങ്കിൽ രാഷ്ട്രീയക്കാരനോ ആയിരുന്നില്ല. എന്നിട്ടും ഉന്നത നേതാക്കൾ, പ്രധാനമന്ത്രിമാർ, പ്രസിഡൻ്റുമാർ, വിവിധ രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നുള്ളവർ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ മരണത്തിൽ അനുശോചനം അറിയിച്ചു. ലൈഫ് ഓഫ് മഹാത്മാഗാന്ധി എന്ന പുസ്തകത്തിൻ്റെ രചയിതാവ് ലൂയിസ് ഫിഷർ മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ മരണദിനത്തെ കുറിച്ച് ഇങ്ങനെ എഴുതി
“ഔദ്യോഗിക പദവിയോ സമ്പത്തോ ശാസ്ത്ര നേട്ടങ്ങളോ കലാപരമായ സിദ്ധികളോ ഇല്ലാത്ത ഒരു സ്വകാര്യ പൗരനായിരുന്നു മഹാത്മാ ഗാന്ധി. എന്നിട്ടും ഗവൺമെൻ്റുകളും സൈന്യങ്ങളും എഴുപത്തിയെട്ട് വയസുകാരനായിരുന്ന തവിട്ടുനിറത്തിലുള്ള വസ്ത്രം ധരിച്ചിരുന്ന ചെറിയ മനുഷ്യന് ആദരാഞ്ജലി അർപ്പിച്ചു. ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്‍റിന് 3441 അനുഭാവ സന്ദേശങ്ങൾ ലഭിച്ചു, എല്ലാം ആവശ്യപ്പെടാത്തതും വിദേശ രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നുള്ളതുമായിരുന്നു”. ഗാന്ധി അഹിംസയുടെ മൂർത്തീഭാവമായിരുന്നു. അദ്ദേഹം അത് തൻ്റെ പ്രവർത്തനങ്ങളിലും പ്രതിഫലിപ്പിച്ചു.
സ്വാതന്ത്ര്യകാലത്ത് തങ്ങളുടെ നേതാവായി ജനങ്ങൾ ഗാന്ധിജിയെ തെരഞ്ഞെടുത്തു. രണ്ട് തരം നേതാക്കൾ സമൂഹത്തിലുണ്ടെന്ന് ഒരിക്കൽ ഒരു വിദേശി രചയിതാവ് വിവരിച്ചു. പ്രവർത്തനം നടത്തുന്നതും, പരിവർത്തനം നടത്തുന്നതും. ഒരു പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെടുന്ന നേതാക്കൾ സാമൂഹ്യ ശക്തിയെ തന്‍റെ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് കൂട്ടുപിടിക്കുന്നു. മറ്റേതാകട്ടെ പൊതു മനോഭാവങ്ങളും പെരുമാറ്റവും പരിവർത്തനം ചെയ്യുന്നതിലൂടെ അടിസ്ഥാനപരമായ മാറ്റം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ഗാന്ധി രണ്ടാം വിഭാഗത്തിൽപെട്ട നേതാവായിരുന്നു. അദ്ദേഹം ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ഇന്ത്യക്കാരുടെ പ്രതീക്ഷകൾക്കും ആവശ്യങ്ങൾക്കും ചിറക് നൽകുകയും അവരുടെ ജീവിതവും വ്യക്തിത്വവും ഉയർത്തുകയും ചെയ്തു.
അദ്ദേഹം ഒരു പരിവർത്തന നേതാവായിരുന്നതിനാൽ, ലോകത്തിലെ ഏത് തരം പ്രശ്നങ്ങൾക്കും പരിഹാരം കാണാൻ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിഞ്ഞു. ജീവിതത്തിലെ ഏത് പ്രശ്‌നത്തിനും അദ്ദേഹം തൻ്റെ പ്രത്യയശാസ്ത്രത്തിലെ മൂന്ന് തത്ത്വങ്ങൾ പ്രചരിപ്പിച്ചു. ഒന്ന് സ്വരാജ് അല്ലെങ്കിൽ സ്വയംഭരണം. രണ്ട്, എതിരാളികൾ ഉൾപ്പെടെയുള്ളവരോട് സഹാനുഭൂതി നിറഞ്ഞ സേവനം. മൂന്ന്, പ്രാർത്ഥന.
ഇന്നത്തെ മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ഈ മൂന്ന് തത്ത്വങ്ങൾ പിന്തുടർന്ന് ലോകത്തിലെ നിലവിലുള്ളതും ഭാവിയിലുണ്ടാവുന്നതുമായ നാല് പ്രധാന പ്രശ്നങ്ങൾ പരിഹരിക്കാൻ മനുഷ്യർക്ക് കഴിയുമെന്ന് അമേരിക്കൻ പ്രൊഫസർ സ്റ്റീഫൻ ഹേ എഴുതി.
1) ശാരീരിക അതിക്രമങ്ങൾ