- આજકાલના બાળકોમાં વધુ પડતા મોબાઈલ, લેપટોપ અને ઈન્ટરનેટ ઉપયોગ કરવાની આદત બની વ્યસન
- બાળકોની આ આદત વ્યસન બનતા માતાપિતા માટે એક ચિંતાનો વિષય છે
- આ આદત માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્યને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે
ન્યૂઝ ડેસ્કઃ હાલમાં જ મધ્યપ્રદેશના એક અખબારમાં સમાચાર આવ્યા હતા કે, એક યુવક સતત એક અઠવાડિયા સુધી મોબાઈલ પર ગેમ રમતા રમતા એટલો દુષ્ટ બની ગયો છે કે, તેણે બધાની સાથે વાત કરવાનું બંધ કરી દીધું. તે તેના માતાપિતા અને ભાઈ બહેનોને પણ ઓળખી શક્યો નહતો. પરિસ્થિતિ એટલી ખરાબ થઈ ગઈ કે, મનોચિકિત્સકોને તેને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવો પડ્યો હતો. આ માત્ર એક વ્યક્તિની વાત નથી. મનોચિકિત્સકો એ વાતની પુષ્ટિ કરે છે કે, બાળકોમાં સ્ક્રીન ગેજેટ્સનું વ્યસન (Addiction to screen gadgets in children) નોંધપાત્ર રીતે વધ્યું છે, જેના કારણે તેમનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય જ નહીં, પરંતુ શારીરિક સ્વાસ્થ્ય પર (Children's physical and mental health) પણ ઘણી અસર થઈ રહી છે.
એક સમયે બાળકોને બહાર રમવા જતા રોકવા પડતા હતા
એક સમય હતો જ્યારે બાળકો ઘરની બહાર રમતોમાં વધુ વ્યસ્ત રહેતા હતા. સાંજના સમયે ઘરની બહાર રમવા નીકળેલા બાળકોને વાલીઓએ ઠપકો આપી ઘરે બોલાવવા પડ્યા હતા, પરંતુ અત્યારે વાલીઓ સમક્ષ સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે, તેમના બાળકોને મોબાઈલ કે લેપટોપની સામેથી કેવી રીતે દૂર કરીને ઘરની બહાર રમવા મોકલવા. છેલ્લા 2 વર્ષ દરમિયાન કોરોનાના કારણે અભ્યાસ અને ઓફિસના કામને કારણે મોબાઈલ અથવા લેપટોપનો ઉપયોગ ઘણો વધી ગયો હતો, પરંતુ તે યુગની જરૂરિયાત ખાસ કરીને બાળકોમાં હવે એક સમસ્યા (Screen time and Children) તરીકે ઉભરી રહી છે.
વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાની માર્ગદર્શિકા
વર્ષ 2019માં વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ (W.H.O.) બાળકોના સ્ક્રીન ટાઈમને લઈને કેટલીક માર્ગદર્શિકા (World Health Organization guidelines on children's screen time) જાહેર કરી હતી, જે મુજબ 1 વર્ષથી નીચેના બાળકોનો સ્ક્રીન ટાઈમ (Screen time and Children) શૂન્ય હોવો જોઈએ એટલે કે, તેણે ટીવી, લેપટોપ કે મોબાઈલ બિલકુલ જોવો જોઈએ નહીં. આ સિવાય 2થી 4 વર્ષના બાળકોએ આખા દિવસમાં 1 કલાકથી વધુ સ્ક્રીન ન બતાવવી જોઈએ. એટલું જ નહીં, તેના કરતા મોટા બાળકોને પણ 24 કલાકમાં માત્ર 1 કલાક ટીવી, લેપટોપ કે મોબાઈલ જેવી વસ્તુઓ જોવાની છૂટ આપવી જોઈએ. કારણ કે, તેનાથી વધુ સ્ક્રીન ટાઈમ રાખવાથી બાળકોના મગજના વિકાસ પર ખરાબ (Bad habits of children) અસર પડે છે.
બાળકો બહારની જગ્યાએ અંદર રમવાનું વધુ પસંદ કરે છે
પરંતુ છેલ્લા કેટલાક સમયમાં કોરોના વાઈરસથી સર્જાયેલા સંજોગોના કારણે અને આ સમય દરમિયાન સતત ઓનલાઈન ક્લાસ, ઓનલાઈન ટ્યુટરિંગ વધ્યું છે. આના કારણે બાળકોને વધુને વધુ સમય લેપટોપ અને મોબાઈલની સામે રહેવાની આદત પડી (Bad habits of children) ગઈ છે. સમય અને સંજોગો અનુકૂળ હોય ત્યારે પણ હવે મોટી સંખ્યામાં બાળકો ઘરની બહાર રમવાની ઓછી ઈચ્છા વ્યક્ત કરે છે. તેના બદલે તેઓ તેમના મોબાઈલ પર રમવાનું પસંદ કરે છે. બાળકોના સારા શારીરિક અને માનસિક વિકાસ માટે જરૂરી છે કે, તેઓ આ આદત છોડે, પરંતુ અહીં મોટો પ્રશ્ન એ છે કે કેવી રીતે!
મનોવૈજ્ઞાનિક અને કાઉન્સેલર ડૉ. રેણુકા શર્માએ આ અંગે કહ્યું હતું કે, બાળકોમાં આ આદતો છોડવી થોડી અઘરી છે, પરંતુ સતત પ્રયત્નોથી તેમનામાં સ્ક્રીન સામે બેસવાની આદત (Bad habits of children) બદલી શકાય છે. આ માટે કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
ઘરમાં દરેક વ્યક્તિ માટે એક સરખો નિયમ હોવો જોઈએ
બાળક જે પણ શીખે છે. તે મોટા ભાગે તેના માતાપિતાને જોઈને શીખે છે. માત્ર બાળકો જ નહીં, વર્ક ફ્રોમ હોમ કલ્ચરના કારણે, આજકાલ મોટા ભાગના વર્કિંગ પેરેન્ટ્સ પણ તેમનો મોટા ભાગનો સમય માત્ર કામ માટે જ નહીં, પરંતુ મનોરંજન માટે પણ મોબાઈલ અને લેપટોપની પાછળ વિતાવે છે. જો બાળકોમાં મોબાઈલ અને લેપટોપનો ઉપયોગ ઓછો કરવો હોય તો માતાપિતાએ પણ આ વસ્તુઓથી દૂર રહેવું પડશે, જેના માટે ઓનલાઈન ક્લાસ કે ઓફિસના કામ પછી શક્ય હોય ત્યાં સુધી ગેજેટ્સથી ખાસ કરીને મોબાઈલથી અંતર રાખવાનો પ્રયાસ કરો.
જો માતા-પિતા મોબાઈલ પર વધુ સમય વિતાવે છે તો બાળકો આપોઆપ જિજ્ઞાસા માટે અથવા ક્યારેક મનોરંજનની ઝંખનામાં મોબાઈલનો ઉપયોગ કરવા ઉત્સુક બની જાય છે. આવી સ્થિતિમાં બાળકોની સામે દાખલો બેસાડવા માટે માતાપિતાએ પહેલા તેમનો સ્ક્રીન ટાઈમ (Screen time and Children) ઘટાડવો જોઈએ.
માતાપિતાએ બાળકોને સમય આપવો જોઈએ
આજના સમયમાં એકલા પરિવારો વધુ પ્રચલિત છે. વાસ્તવમાં, સંયુક્ત કુટુંબોમાં, જો માતાપિતા બાળકોને જરૂરી સમય આપી શકતા નથી. તો પછી પરિવારના અન્ય સભ્યો સાથે બાળકના કારણે, બાળકો એકલતા અનુભવતા નથી અને વ્યસ્ત રહે છે, પરંતુ એકલા પરિવારોમાં આ શક્ય નથી. હાલમાં, મોટા ભાગના માતાપિતા બંને નોકરી કરે છે. આવી સ્થિતિમાં બાળકો ઘણી વસ્તુઓ માટે એકલતા અનુભવે છે. તેથી બાળકો મોટે ભાગે મનોરંજન માટે અને એકલતા દૂર કરવા માટે મોબાઈલ, ટીવી અને લેપટોપનો આશરો લે છે.
જ્યારે પણ શક્ય હોય ત્યારે માતાપિતા તેમના બાળકો સાથે ગુણવત્તાયુક્ત સમય પસાર કરે તે ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ઘરે તેમની સાથે ઈન્ડોર ગેમ્સ અથવા બોર્ડ ગેમ્સ રમો, તેમની સમસ્યાઓ વિશે તેમની સાથે વાત કરો. તેમને ઘરના કામમાં તમને મદદ કરવા પ્રોત્સાહિત કરો અને તેમને ક્યારેક-ક્યારેક ફરવા લઈ જાઓ. ઘણી વખત માતાપિતા બાળકોને ખલેલ ન પહોંચાડે એ વિચારે પોતે જ મોબાઈલ હાથમાં પકડે છે, જેથી તેઓ વ્યસ્ત થઈ જાય. આ આદત ખૂબ જ ખોટી છે.
ગેજેટ્સ માટે બહાનું કે લાંચ ન બનાવો
ડો. રેણુકાએ કહ્યું હતું કે, ઘણી વખત નાના બાળકોને ખવડાવવા માટે માતાપિતા તેમના હાથમાં મોબાઈલ પકડી રાખે છે, જેથી તેઓ તેમાં વ્યસ્ત રહે અને માતાપિતા તેમને ખવડાવતા રહે. આવી સ્થિતિમાં બાળકને એ પણ ખબર નથી હોતી કે, તે શું ખાય છે. કેટલું ખાય છે. આ ખૂબ જ ખરાબ આદત છે. બાળકોમાં ખાવાની સારી ટેવ કેળવવા જમતી વખતે માત્ર ખોરાક પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું ખૂબ જ જરૂરી છે. આ સાથે જ તેઓ જાણતા હોય કે તેઓ શું ખાય છે.
આ ઉપરાંત ઘણી વખત માતાપિતા બાળકોને કોઈ કામ કરાવવા લાંચ આપે છે કે, જો તમે આ કામ કરશો તો અમે તમને લાંબા સમય સુધી ટીવી કે મોબાઈલ જોવા આપીશું. આ આદત પણ યોગ્ય નથી. સૌ પ્રથમ બાળકને કોઈપણ કામ કરાવવા લાંચ આપવી એ સારી આદત નથી. કારણ કે, આમ કરવાથી કોઈ પણ કામ કર્યા પછી નફો કે ઈનામની લાલસા વધે છે. બીજી તરફ જો કોઈ કારણોસર માતાપિતાએ આવું કરવું પડે તો બાળકોને પ્રોત્સાહિત કરવા. તેમને એવા પુરસ્કારનું વચન આપો, જે તેમના શારીરિક, માનસિક અથવા વર્તન વિકાસમાં ફાયદાકારક હોય. જેમ કે, જો તમે કોઈ પણ કાર્ય સમયસર પૂર્ણ કરો તો અમે તમારી મનપસંદ રમત સાથે રમીશું. અથવા આગલી વખતે જ્યારે પણ આપણે ફરવા જઈશું ત્યારે અમે તમારી મનપસંદ જગ્યાએ જઈશું અથવા તેમને તેમનું મનપસંદ ખોરાક ખવડાવીશું. નાના પ્રયાસોની નિયમિત પ્રેક્ટિસથી બાળકોમાં ગેજેટ્સના બિનજરૂરી ઉપયોગની આદતને સુધારી શકાય છે.
આ પણ વાંચો-Research on Household work and memory : ઘરના કામો જાતે કરો છો? યાદશક્તિ સતેજ થાય છે
આ પણ વાંચો-Fitness Plan According to Your Age : ઉંમર પ્રમાણે ફિટનેસ પ્લાન બનાવો અને રહો વધુ સ્વસ્થ
