હૈદરાબાદ: હવામાં, પાણીમાં કે જમીનમાં પ્રદૂષણ ફેલાતું હોય, તે વ્યક્તિ અને પર્યાવરણ બંનેને નુકસાન પહોંચાડે (Impact of pollution on the environment) છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં લોકોમાં આવા ઘણા ગંભીર રોગોના કેસમાં વધારો થયો છે. જેના માટે પ્રદૂષણને સૌથી જવાબદાર પરિબળ માનવામાં આવે છે. રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ નિયંત્રણ દિવસ (National Pollution Control Day 2022) દર વર્ષે તારીખ 2 ડિસેમ્બરે સામાન્ય લોકોને પ્રદૂષણ નિયંત્રણની જરૂરિયાત વિશે જાગૃત કરવા અને તેમને આ દિશામાં પ્રયત્નો કરવા પ્રેરિત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસની ઉજવણીનું બીજું અને મહત્ત્વનું કારણ એ પણ છે કે, ભોપાલ શહેરમાં વર્ષ 1984માં થયેલી ગેસ દુર્ઘટનાને યાદ કરવી.
આ દિવસનું મહત્વ: વર્ષ 1984માં ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના એ એક પ્રસંગ હતો જેણે દેશવાસીઓને ચેતવણી આપી હતી કે, પર્યાવરણને કોઈ પણ કારણસર કેવી રીતે અતિશય પ્રદૂષિત અથવા ઝેરી બનાવવું માત્ર લોકોને જ નહીં પરંતુ તેમની પેઢીઓને રોગની છાયામાં જીવવા માટે મજબૂર કરી શકે છે. જો કે, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે અગાઉ પણ આવી અનેક દુર્ઘટનાઓ બની હતી. જેમાં હવા, પાણી કે માટી ઝેરી કે, પ્રદૂષિત હોવાને કારણે મોટી સંખ્યામાં જાનહાનિ થઈ હતી. પરંતુ આપણા દેશમાં આ પ્રકારની પ્રથમ ઘટના બની હતી.
ભારત દેશમાં પ્રદુષણ: પ્રદૂષણ માત્ર માનવીઓમાં જીવલેણ રોગનું જોખમ વધારી શકે છે. પરંતુ કોઈપણ કારણ અથવા માધ્યમને ધ્યાનમાં લીધા વિના પર્યાવરણ અને તેમાં રહેતા જીવોને પણ ઘણું નુકસાન પહોંચાડે છે. જો કે, વિશ્વના ઘણા દેશ પ્રદૂષણના વધારાને કારણે થતી સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે. પરંતુ આપણા દેશમાં પણ પ્રદૂષણનું સ્તર ખૂબ જ ઊંચું માપવામાં આવ્યું છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન મુજબ આપણા દેશમાં લગભગ 140 મિલિયન લોકો હવામાં શ્વાસ લે છે. જે WHO દ્વારા નિર્ધારિત સલામત મર્યાદા કરતા દસ ગણી વધારે છે. આનું પરિણામ એ છે કે, સામાન્ય લોકોમાં માત્ર કેન્સર જ નહીં પરંતુ અન્ય અનેક પ્રકારની બીમારીઓ પણ સતત વધી રહી છે.
ઉદ્દેશ્ય: હવા, પાણી અને જમીનમાં વધી રહેલા પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણ પર તેની અસર વિશે લોકોને જાગૃત કરવા, તેનાથી બચવા અને વધુ પડતા પ્રદૂષણને કારણે વધતી જતી સમસ્યાઓના નિરાકરણ માટે પ્રયાસ કરવા અને સંબંધિત કાયદાઓ અને નિયમો વિશે જનજાગૃતિ ફેલાવવાના હેતુથી દર વર્ષે તારીખ 2 ડિસેમ્બરે રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ નિયંત્રણ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસની ઉજવણીનો એક મુખ્ય હેતુ ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનામાં જીવ ગુમાવનારા લોકોને યાદ કરવાનો પણ છે.
ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના:ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનાને વિશ્વની સૌથી મોટી ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણ દુર્ઘટનામાંની એક ગણવામાં આવે છે. ઉલ્લેખનીય છે કે, વર્ષ 1984માં તારીખ 2 થી 3 ડિસેમ્બરની રાત્રે ભોપાલમાં યુનિયન કાર્બાઈડના કેમિકલ પ્લાન્ટમાંથી મિથાઈલ આઈસોસાયનેટ (MIC) નામનું ઝેરી રસાયણ અને અન્ય કેટલાક રસાયણો લીક થયા હતા. આંકડા મુજબ આ અકસ્માતમાં 500,000 થી વધુ લોકો તરત જ મૃત્યુ પામ્યા હતા. જ્યારે દુર્ઘટનાના ભોગ બનેલા લોકોના મૃત્યુ અકસ્માત પછી લાંબા સમય સુધી ચાલુ રહ્યા હતા. આ દુર્ઘટનામાં મૃત્યુ પામેલા લોકો માત્ર ઝેરી ગેસના સીધા સંપર્કમાં આવ્યા ન હતા. પરંતુ ગેસ દુર્ઘટનાને કારણે ઉભી થયેલી સમસ્યાઓના કારણે મોટી સંખ્યામાં લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા અથવા તો અપંગતાનો ભોગ બનવું પડ્યું હતું. ગેસ દુર્ઘટનામાં બચી ગયેલા લોકોમાં પણ આ દુર્ઘટનાની અસર ઘણા લોકોની પેઢીઓમાં આનુવંશિક રોગોના રૂપમાં દેખાઈ રહી છે. આ અકસ્માતની યાદમાં દર વર્ષે રાષ્ટ્રીય પ્રદૂષણ નિયંત્રણ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. નોંધપાત્ર રીતે આ વર્ષ 2022 ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનાની 38મી વર્ષગાંઠ છે.