Covid19 Study : T cells રસીઓ લાંબા સમય માટે રોગપ્રતિકારક શકિત જાળવવાની ચાવી છે?

ઓમિક્રોન ઝડપથી કોવિડ સંક્રમણ આગળ ધપાવી રહ્યો છે ત્યારે ધ્યાન ફરી એકવાર એન્ટિબોડીઝ પર કેન્દ્રિત થઈ રહ્યું છે અને તે વાજબી પણ છે. પરંતુ વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રશ્ન કર્યો છે કે શું એન્ટિબોડીઝને આગળ કરવા એ માત્ર તે ટકી જવા માટેના મુખ્ય કારણ તરીકે જોવું ટકાઉ છે (Covid19 Study) કે કેમ. કદાચ તેમાં T cells મદદરૂપ થઈ શકે.

એન્ટિબોડીઝ વાયરસ સામે લડવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે અને કોરોનાવાયરસને આપણા કોષોને સંક્રમિત કરતા અટકાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ પણ છે. આથી જ કેટલાક દેશોએ તાજેતરના કોવિડ સંક્રમણ વધારાના પ્રતિભાવમાં બૂસ્ટર ઝૂંબેશને ટોચની એન્ટિબોડી સ્તરો સુધી વધારવાનું કારણ (Covid19 Study) બનાવ્યું છે.

હ્યુમન બોડીની રોગપ્રતિકારક શક્તિને નવી રીતે જોવાનો સમય

પરંતુ એક સમસ્યા છે. કોવિડ એન્ટિબોડીઝ એટલી સારી રીતે ટકી રહેતી નથી તેથી બૂસ્ટરની જરુર પડે છે. ખરેખર તો આ વધારાનો ડોઝ ગંભીર COVID સામે સારા પ્રમાણમાં સુરક્ષા જાળવી રાખે છે એવો અંદાજ છે તો ફાઈઝર રસીનો ત્રીજો ડોઝ મેળવતા લોકો તેમના બૂસ્ટર પછીના દસ અઠવાડિયામાં COVID લક્ષણો (કોઈપણ ડિગ્રીના) વિકાસ સામે રક્ષણાત્મક શક્તિમાં 75 ટકાથી ઘટીને 45 ટકા જેટલો ઘટાડો થતો જોઇ શકે છે. જો આપણે કોવિડ સામે કાયમી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વિકસાવવા માગતા હોઈએ તો કદાચ વ્યાપક રોગપ્રતિકારક શક્તિને ફરીથી પરખવાનો સમય છે. એન્ટિબોડીઝ એ માનવ શરીરની જટિલ અને એકબીજા સાથે જોડાયેલી રોગપ્રતિકારક શક્તિનો માત્ર એક ભાગ છે. ખાસ કરીને કદાચ હવે તે સમય છે કે આપણે ટી કોશિકાઓ (T cells) પર ધ્યાન (Covid19 Study) કેન્દ્રિત કરવામાં આવે.

વિવિધ રોગપ્રતિકારક કોષો કેવી રીતે કામ કરે છે?

જ્યારે શરીરને વાયરસનો ચેપ લાગે છે ત્યારે તે લિમ્ફોસાઇટ્સ નામની સફેદ રક્ત કોશિકાઓ ઉત્પન્ન કરીને પ્રતિક્રિયા આપે છે. મુખ્ય પ્રકારો બી કોશિકાઓ (B cells) છે જે એન્ટિબોડીઝ અને ટી કોશિકાઓ બનાવે છે. જે કાં તો બી સેલ એન્ટિબોડી ઉત્પાદનને સમર્થન આપે છે અથવા વાયરસનો નાશ કરવા માટે કિલર કોશિકાઓ તરીકે કાર્ય કરે છે. કેટલાક ટી કોશિકાઓ અને બી કોશિકાઓ પણ લાંબા સમય સુધી ચાલતા મેમરી કોષો બની જાય છે જે જાણે છે કે જો તેઓ ફરીથી તે જ ચેપનો સામનો કરે તો (Covid19 Study) શું કરવું. બી કોષો અને ટી કોષો (T cells) વાયરસને જુદી જુદી રીતે જુએ છે.

સામાન્ય રીતે કહીએ તો, બી કોશિકાઓ વાયરસની બહારના આકારોને ઓળખે છે જે એન્ટિબોડીઝ બનાવે છે જે તેના પર તાળું મારે છે (કંઇક એવું જેમ કે બે જીગ્સૉ ટુકડાઓ મેળ ખાતા હોય છે). તેના બદલે ટી કોષો એમિનો એસિડના બિટ્સને ઓળખે છે જે વાયરસ બનાવે છે .જેમાં સામાન્ય રીતે તેની અંદર મળી શકે તેવા બિટ્સનો (how antibodies work against covid ) સમાવેશ થાય છે.

દરેક વાયરસમાં ઘણી વિશિષ્ટ વિશેષતાઓ હોય છે. અંદર અને બહાર બંને રીતે. વ્યક્તિની રોગપ્રતિકારક પ્રતિભાવ વિવિધ ટી કોશિકાઓ અને બી કોષો બનાવે છે જે તેમની વચ્ચે આ લક્ષણોની સંપૂર્ણ શ્રેણીને લક્ષ્ય બનાવે છે. તેને ક્યારેક પ્રતિભાવની ક્ષમતા કહેવામાં આવે છે. પ્રતિભાવની સારી ક્ષમતામાં વિવિધ લિમ્ફોસાઇટ્સ હોય છે જે વાયરસના જુદા જુદા ભાગોને ઓળખેે છે જે વાયરસ માટે તેમનાથી સંપૂર્ણપણે છુપાવવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે.

ઓમિક્રોન (covid variant of concern omicron) ઘણા સંશોધકોને ચિંતિત (Covid19 Study) કરે છે કારણ કે તેની બાહ્ય રચનાનો મુખ્ય ભાગ જે એન્ટિબોડીઝ દ્વારા લક્ષ્યાંકિત છે, તે સ્પાઇક પ્રોટીનને ભારે મ્યૂટેટ કરી દે છે અને એન્ટિબોડીઝની વાયરસ સાથે જોડાવા અને તેને નિષ્ક્રિય કરવાની ક્ષમતા ઘટાડી દે છે. જો કે ટી કોશિકાઓ (T cells) વાયરસના અન્ય ભાગો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, કારણ કે આવા પરિવર્તન તેમને ઓળખવામાં રોકી શકશે નહીં.

આમ તો પ્રારંભિક ડેટા હજુ પણ સમીક્ષાની રાહ જોઈ રહ્યો છે જે સૂચવે છે કે આ કેસ છે. આ આશ્વાસન આપવા જેવુંં છે કારણ કે રોગચાળા દરમિયાન વાયરસનું સ્પાઇક પ્રોટીન ઘણું બદલાઈ ગયું છે. જે સૂચવે છે કે તે હંમેશા એન્ટિબોડીઝની પહોંચથી દૂર પરિવર્તિત થઈ શકે છે. ટી કોષો જોકે વાયરલ પરિવર્તન માટે ઓછા સંવેદનશીલ હોવા જોઈએ. કોવિડ સામે લડવા માટે રચાયેલ ટી કોશિકાઓ પણ માનવ શરીરમાં એન્ટિબોડીઝ કરતાં વધુ લાંબા સમય સુધી ટકી હોવાનું જણાય છે.

શું ટી કોશિકાઓની મજબૂત અસર થાય છે?

અમે પહેલાથી જ અન્ય વાયરલ ચેપમાં ટી કોશિકાઓની (T cells) મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા વિશે ઘણું જાણીએ છીએ. આ જ્ઞાન સૂચવે છે કે કોવિડ સામે બી કોશિકાઓને એન્ટિબોડીઝ ઉત્પન્ન કરવામાં મદદ કરવા માટે માત્ર સારા ટી સેલ પ્રતિભાવની જરૂર નથી, પણ કિલર T કોષો પણ બનાવવા જોઈએ. જે કોરોનાવાયરસની બહુવિધ ભિન્નતાઓ સામે રક્ષણ આપવા વ્યાપકપણે ઓળખી શકે. કોવિડ અને ટી કોષો પર સીધા પુરાવા હજુ પણ એકત્ર કરવામાં આવી રહ્યાં છે. જો કે, તે ધીમે ધીમે સ્પષ્ટ (Why T cell vaccines could be the key to long-term immunity) થઈ રહ્યું છે કે ટી કોશિકાઓ કોવિડમાં મોટી ભૂમિકા (Covid19 Study) ભજવે છે.

સંશોધન દર્શાવે છે કે વાયરલ લક્ષણોની શ્રેણીને ઓળખતા વ્યાપક રીતે પ્રતિક્રિયાશીલ ટી કોશિકાઓનું (T cells) નિર્માણ રોગ સામે મજબૂત પ્રતિભાવ સાથે સંકળાયેલું છે. ખાસ કરીને વ્યાપક રીતે પ્રતિક્રિયાશીલ કિલર ટી કોશિકાઓની સારી માત્રામાં ઉત્પાદન કોવિડને ઓછું ગંભીર બનાવે છે. તેનાથી વિપરીત, નબળા ટી સેલ પ્રતિભાવ દર્દીઓ માટે ખરાબ પરિણામો સાથે સંકળાયેલ છે. ખરેખર એવા કેટલાક લોકો કે જેમને ગંભીરકક્ષાનો કોવિડ હોય છે તેમના ટી સેલ પ્રતિભાવમાં સતત ખામીઓ (Covid19 Study) જોવા મળી છે.

કોવિડમાં ટી કોશિકાઓની અસરકારકતા દર્શાવતા ઘણા અભ્યાસોની એક સામાન્ય વિશેષતા એ છે કે વાયરસના બહુવિધ લક્ષણોને ઓળખતા ટી કોશિકાઓ (અને બી કોષો) ધરાવતા પ્રતિભાવની વિશાળ પહોળાઈની જરૂરિયાત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ હળવા રોગનો અનુભવ કરવાની ચાવી હોઈ શકે છે. આ લેન્થ ખાસ કરીને કોરોનાવાયરસથી પણ આગળ વધી શકે છે.

કોવિડ વાયરસ એ બીટાકોરોનાવાયરસ છે અને ત્યાં ઘણા બીટા કોરોનાવાયરસ છે જે પહેલાથી જ આપણને સંક્રમણ લગાડે છે. જે સામાન્ય શરદીનું કારણ બને છે. આ શરદી પેદા કરતા વાઈરસ અને COVID વચ્ચે વહેંચાયેલ લક્ષણોનો અર્થ એવો થઈ શકે છે કે માનવ શરીરમાં પહેલાથી જ શરદી સામે રહેલા T કોષો (T cells) હવે COVID સામે રક્ષણ (how antibodies work against covid) આપે છે. પુખ્ત વયના અને બાળકો બંનેમાં આના પુરાવા (Covid19 Study) મળી રહ્યા છે.

આ પણ વાંચોઃ Study on Asthma : આથાવાળા સોયા ઉત્પાદનો અસ્થમા માટે રાહતરુપ બને છે

રસીકરણ માટે તેનો અર્થ શું છે?

Moderna કે Pfizer' કેે AstraZeneca's આ સહિતની આજની તારીખમાં રચાયેલ ઘણી રસીઓએ (coronavirus vaccination) કોરોનાવાયરસના માત્ર એક મુખ્ય લક્ષ્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે: તેના સ્પાઇક પ્રોટીન. આ રસીઓ એન્ટિબોડીઝ ઉત્પન્ન કરવામાં જબરદસ્ત અસરકારક રહી છે. તેઓ સ્પાઇક માટે ટી સેલ (T cells) પ્રતિભાવને ઉત્તેજિત પણ કરે છે.

પરંતુ હવે આપણે ટી કોશિકાઓની ભૂમિકા વિશે વધુ સમજી રહ્યાં છીએ. ટી સેલના વ્યાપક પ્રતિભાવ અને એન્ટિબોડીઝના ઘટવાના મુદ્દાનું મહત્વ કદાચ આપણે ટી કોશિકાઓ પેદા કરવા અને માત્ર એક કરતાં વધુ પ્રોટીનને લક્ષ્ય બનાવનારી રસીની વ્યૂહરચના પર ફરીથી ધ્યાન (Covid19 Study) કેન્દ્રિત કરવાનું વિચારવું જોઈએ.

આ દિશામાં (T cells) કામ ચાલી રહ્યું છે. રસીઓના પ્રારંભિક ટ્રાયલ જે વધુ વ્યાપક રીતે પ્રતિક્રિયાશીલ સહાયક અને કિલર ટી સેલ પ્રતિભાવોને ઉત્તેજિત કરી શકે છે તે પૂર્ણ થઈ ગયા છે અને અન્ય ઘણી ટી સેલ રસીઓ પણ ટ્રાયલમાં (Covid19 Study) પ્રવેશી રહી છે. આ ટી સેલ રસીઓ હાલની રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવા અને કોવિડ વેરિઅન્ટ્સની સમગ્ર શ્રેણીમાંથી ગંભીર રોગ સામે લાંબા સમય સુધી રક્ષણ મેળવવાની ચાવી હોઈ શકે છે. જો એમ હોય તો તે COVID સાથે વધુ સુરક્ષિત રીતે જીવતા વિશ્વનો એક વિશાળ હિસ્સો હશે.

( લેખકઃ શીના ક્રૂકશાંક, બાયોમેડિકલ સાયન્સ પ્રોફેસર, યુનિવર્સિટી ઓફ માન્ચેસ્ટર)

આ પણ વાંચોઃ Winter health care tips: સૂતી વખતે ઊની કપડાં પહેરી ગંભીર બીમારીને આંમત્રણ આપવાનું ટાળો, જાણો કેવી રીતે