સાબરકાંઠા: અરવલ્લીની ગીરીમાળાની નજીકમાં પુરાતન બ્રહ્મક્ષેત્ર તરીકે વેદ સમયમાં ઓળખાતું અને શ્રી આદ્યશક્તિ અંબાજીના નિજ પ્રગટ સ્થાન તરીકે વિશ્વ વિખ્યાત(Ambaji Temple in KhedBrahma) છે. અંબિકા માતાનું આ મંદિર ૧૧મી સદી આસપાસ બંધાયેલ છે. દર વર્ષે સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર દરમિયાન ભાદરવી પૂનમ નિમિતે મેળા દરમિયાન લાખ્ખો યાત્રીઓ અહીં આવે છે. આ જગ્યાને નાના અંબાજી મંદિર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે (Nana Ambaji is located at KhedBrahma )છે. કાર્તિકી પૂનમ વખતે પણ અહી મેળો ભરાય છે. સૌથી મહત્વ પોષ પુનમના મેળાનું મહત્વ છે કારણકે તે દિવસે માતાજી નો પ્રાગટ્ય દિવસ કહેવાય છે.
જગવિખ્યાત અંબાજી માતાનું મંદિર: ખેડબ્રહ્મા ખાતે નાના-અંબાજી તરીકે જગવિખ્યાત અંબાજી માતાનું મંદિર આવેલું છે. તેમાય આ પવિત્ર ભૂમિ પર યજ્ઞ કરવા માટે બ્રહ્માજી વતી વિશ્વકર્માએ જે જગ્યાએ સોનાના હળથી ખેડ કરી હતી તે જગ્યા બ્રહ્માની ખેડ તરીકે ઓળખાય છે અને કાળ ક્રમે તે આજનું ખેડબ્રહ્મા યજ્ઞમાં વિઘ્ન નાખનાર મહિષાસુર રાક્ષસનો મા આદ્ય શકિત જગદંબાએ વધ કર્યો હતો. અને ત્યાર બાદ બ્રહ્માજીની વિનંતિથી માતાજીએ કાયમી માટે ખેડબ્રહ્મામાં વાસ કર્યો હતો. મા આદ્ય શકિત અંબાના જુદા જુદા વાર પ્રમાણે માતાજીની સવારી બદલાય છે.
અંબાનો પ્રાગટય દિવસ:દર પૂનમે કમલા સ્વરૂપે ખેડબ્રહ્મા માતાજીના દર્શન કરવા દૂર દૂરના શહેરો અને ગામડામાંથી હજારો શ્રધ્ધાળુઓ માઈ-ભકતો દર્શને ઊમટી પડે છે. ખેડબ્રહ્માના સુપ્રસિધ્ધ યાત્રાધામ નાના-અંબિકા માતાજી મંદિરે પોષી પૂનમે મા અંબાનો જન્મ દિવસ હોઈ સમ્રગ મંદિર પરીસરને ભવ્ય રોશની અને ફુલોના હારથી શણગારી સુશોભિત કરી મંદિરના ચાચરચોકમાં વહેલી સવારથીજ કડકડતી ઠંડી પડતી હોવા છતાં સવારથીજ દર્શનાર્થીઓની લાંબી કતારો જોવા મળે છે.
માતાજીના પ્રાગટય દિનની ઉજવણી: પોષ પુનમ પવિત્ર દિવસ ગણવામાં આવે છે આજે માં જગત જનની માતા અંબાનો પ્રાગટય દિવસ તરીકે ઉજવાતો હોય છે. ત્યારે પોષ પુનમ નિમિત્તે નાના અંબાજી તરીકે ઓળખાતું ખેડબ્રહ્મા સ્થિત માતાજીનું મંદીર અને સમગ્ર પરિસર ને ફૂલો અને રોશની થી જળહળી ઉઠ્યું છે. ત્યારે માતાજીના જન્મ દિવસ તરિકે ઉજવાતા પ્રાગટય દિવસે માઈ ભક્તો લાખોની સંખ્યામાં માતાજીના દ્વારે માથું ટેકી ધન્યતા અનુભવી હતી. ત્યારે માતાજીના દર્શને આવતા ભક્તોને કોઈપણ પ્રકારની અવગણતા ઉભી ન થાય તેને લઇ વહીવટી તંત્ર પણ ખડેપગે જૉવા મળ્યું હતું. ત્યારે માતાજીના પ્રાગટય દિવસ નિમિતે માતાજીને વહેલી સવારે ૫૬ ભોગનો અન્નકૂટ ધરાવી અને સાથોસાથ ૨૫ કિલોની કેક કાપવામાં આવી હતી. ત્યારે માતાજીના પ્રાગટય દિવસ નિમિતે ખેડબ્રહ્મા તાલુકા શહેરમાં મકાનો, ગલીઓ, જાહેર સ્થળો પર રાત્રે દીપ પ્રાગટય કરી માતાજીના પ્રાગટય દિનની ઉજવણી કરવામાં આવશે.
પવિત્ર જગ્યા પાસે ત્રણ નદીઓનો સંગમ:સાબરકાંઠા (હાલનો અરાવલી) જિલ્લાના ખેડબ્રહ્મા નગરમાં આવેલું અંબે માનુ મંદિર નાના અંબાજી તરીકે લોકમાં ઓળખાય છે. અહીં મોટા અંબાજી જતા યાત્રિકો પહેલા આવી ખેડની માતાના દર્શન કરે છે, એવી માન્યતા પણ છે કે, મોટા અંબાજી જતા પહેલા ખેડબ્રહ્માના માતાજીના દર્શન કરવાથી યાત્રા પૂર્ણ ગણાય છે. અંબીકા માતાજી નું આ ધામ પુરાતનકાળનું મંદિર એટલે કે બ્રહ્મક્ષેત્રનગર વસ્તુ તે સમયનું છે. બ્રહ્મક્ષેત્રએ બ્રહ્માજીનું ક્ષેત્ર છે. જ્યાં બ્રહ્માજીનું પુરાણું મંદિર છે. ખેડબ્રહ્મા ને બ્રહ્માની ખેડ તરીકે પણ લોકો જાણે છે. ખેડબ્રહ્મા આ પવિત્ર જગ્યા પાસે ત્રણ નદીઓનો સંગમ થાય છે, જેથી આ પવિત્ર સંગમ તીર્થ તરીકે પણ પુરાણ પ્રસિદ્ધ લેખો છે. આ ત્રિવણી સંગમમાં હિરણાક્ષી, ભીમાક્ષી અને કામાક્ષી એમ ત્રણ નદીઓનો સંગમ ની જગ્યા પાસે આ મંદિર છે. જેને હાલમાં હિરણાક્ષી, હરણાવ નદી તરીકે જાણીતી છે.