પાટણમાં પટોળાના ઉદ્યોગ પર કોરોનાની માઠી અસર

હસ્તકલા ક્ષેત્રે પાટણના પટોળા સદીઓથી વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે.અગિયારમી સદીમાં પાટણના રાજાએ હસ્તકલાના કસબી એવા સાલવી પરિવારોને પાટણમાં વસાવી તે સમયના રાજા-મહારાજા અને રાણીઓના ઉપયોગ માટે હાથ વણાટથી તૈયાર થતાં આ પટોળાએ આજે પણ સદીઓ બાદ તેની ચમક અને દમક જાળવી રાખી છે, પરંતુ હાલમાં કોરોના મહામારીને કારણે આ વ્યવસાય પર પણ માઠી અસર પડી છે અને વેચાણમાં 50 ટકા જેટલો ઘટાડો થયો છે.

• 11મી સદીથી પાટણમાં પટોળાનો ઉદ્યોગ શરૂ થયો
• સદીઓ બાદ પણ પટોળાએ તેની ચમક અને દમક જાળવી રાખી
• કોરોનાને પગલે પટોળા ઉદ્યોગ મંદીમાં સપડાયો
• કોરોનાને કારણે સહેલાણીઓની સંખ્યા ઘટી
• પર્યટકોની સંખ્યા ઘટતા વેચાણમાં થયો 50 ટકાનો ઘટાડો

પાટણ: જિલ્લાના વિશ્વ પ્રસિદ્ધ પટોળાના ઇતિહાસ પર નજર કરીએ તો અગિયારમી સદીમાં પાટણ ગુજરાતની પ્રાચીન રાજધાની હતી અને તેનો વિસ્તાર ભારતના 70 ટકા ભાગમાં વિસ્તરેલો હતો. તે સમયના પાટણના રાજા કુમારપાળ રોજ એક નવું પટોળુ પૂજામાં વાપરતા હતા ત્યારે આ માટે તેઓએ મહારાષ્ટ્રના ઝાલના શહેરના 700 સાલવી પરિવારોને પાટણમાં લાવ્યા અને ત્યારથી આ પરિવારોએ પાટણને પોતાની કર્મભૂમિ બનાવી પટોળાનો વ્યવસાય શરૂ કર્યો. પટોળાની ખાસિયત એ છે કે તેની ડિઝાઇન કાપડ ઉપર છાપવામાં આવતી નથી, પણ તેના એક-એક તાણા અને વાળામાં પહેલેથી જ ડિઝાઇન પ્રમાણે રંગવામાં આવે છે. જેથી કપડું વણાય તે પહેલાં જ દોરા ઉપર ડિઝાઇન તૈયાર થાય છે. એક જ દોરાથી તૈયાર થતાં આ પટોળાની ભાત બંને બાજુ એકસરખી દેખાય છે. જેના કારણે પટોળાને બંને બાજુ પહેરી શકાય છે. પટોળાને વનસ્પતિ કલરોમાંથી તૈયાર કરવામાં આવે છે. જેથી તેના કલર એટલા પાકાં હોય છે કે વર્ષો સુધી આછા પડતા નથી. તેથી જ પટોળા માટે "પડી પટોળે ભાત ફાટે પણ ફીટે નહી" કહેવત પ્રચલિત છે. પટોળું તૈયાર કરવામાં 04થી 05 માણસો રોકાય છે અને તેને તૈયાર થતાં છ મહિનાનો સમય લાગે છે. પટોળુ તેની ડિઝાઇન અનુરૂપ લાખો રૂપિયામાં વેચાય છે. પરંતુ હાલમાં કોરોના મહામારીને કારણે પર્યટકોની સંખ્યામાં ઘટાડો થતાં પટોળાના ઓર્ડરમાં ઘટાડો થયો છે. જેને કારણે હાલમાં પટોળાનું 50 ટકા વેચાણ થઈ રહ્યું છે.

આ પણ વાંચો:ડિસ્કવર ઈન્ડિયા: વિશ્વની આગવી ઓળખ પાટણના પટોળા

પર્યટકો આવતા ન હોવાથી ઓર્ડર મળતા નથી

ભારત સહિત સમગ્ર વિશ્વમાં ફેલાયેલી કોરોના મહામારીને કારણે વેપાર-ધંધા અને ઉદ્યોગો પર મોટો ફટકો પડ્યો છે. જેને પગલે પાટણના વિશ્વ પ્રખ્યાત પટોળાના વેપારીઓ પણ મંદીમાં સપડાયા છે. કોરોનાને લઇ પાટણમાં આવતા સહેલાણીઓની સંખ્યા ઘટી છે. જેને કારણે પટોળાની ખરીદી નહીં થતાં અગાઉનાં વર્ષો કરતાં આ વર્ષે જૂજ સંખ્યામાં જ પટોળાનું વેચાણ થયું છે. પટોળા બનાવનારા રાહુલભાઈ સાલવીએ જણાવ્યું હતું કે, અગાઉ વર્ષ દરમિયાન સરેરાશ 12થી 15 પટોળાઓનું વેચાણ થતું હતું, પરંતુ છેલ્લા બે વર્ષથી આ વેચાણ ઘટ્યું છે. સહેલાણીઓ ન આવતા ઓર્ડરો મળતા નથી. જેથી વેચાણમાં ઘટાડો થયો છે.

અગાઉના વર્ષોમાં ઓર્ડર પૂરતા મળતા હોવાથી કારીગરોને ફુરસત મળતી નહોતી

મહારાષ્ટ્રના જાલના શહેરમાંથી સદીઓ પૂર્વે પાટણમાં આવી વસેલા અને પેઢી દર પેઢી પટોળાના કસબને જાળવી રાખનારી પેઢી હાલના ટેકનોલોજીના યુગમાં પણ વારસાગત આ કારીગીરીને જાળવી રાખી છે. પરિવારના ઉચ્ચ અભ્યાસ કરેલા અને ડિગ્રીધારી યુવાનો પણ પટોળા બનાવવામાં માહિર છે. પટોળા બનાવનારા સાવન સાલવીએ જણાવ્યું હતું કે, કોરોનાને કારણે ધંધાની ગતિ ધીમી પડી છે. કોરોના પહેલા સારા એવા ઓર્ડર મળતા હતા અને કામને કારણે ફુરસત પણ મળતી નહોતી, પરંતુ હાલમાં કોરોનાને કારણે ગ્રાહકોની સંખ્યા ઘટી છે. તેથી ધંધાની ગતિ ધીમી પડી છે.

આ પણ વાંચો:અમદાવાદમાં ટેક્સ્ટાઈલ હેરિટેજ જાળવી રાખવા ઉમંગ હઠીસીંગે નવો સ્ટોર લોન્ચ કર્યો

સાલવી પરિવારોએ સમગ્ર વિશ્વમાં પટોળાનું નામ ગૌરવવંતુ કર્યું

રાણીની વાવના શિલ્પ સ્થાપત્ય સાથે સાલવી પરિવારોએ હસ્તકલા ક્ષેત્રે સમગ્ર વિશ્વમાં પટોળાનું નામ ગૌરવવંતુ કર્યું છે. જેને લઇ ગુજરાતી ફિલ્મોમાં પટોળા ઉપર ગીતનું પણ ફિલ્માંકન થયું છે. આવા હસ્તકલાના બેનમૂન નમૂના પટોળાને જોવોએ પણ એક લ્હાવો છે, પરંતુ હાલમાં સહેલાણીઓની સંખ્યા ઘટતા પટોળાની ખરીદી પણ ઘટાડો થયો છે. જેને લઇને પટોળાના વેપારીઓ પણ મંદીમાં સંપડાયા છે.