- ગુજરાત બન્યું સ્થાનિક ચૂંટણીઓનું રણમેદાન
- રાજ્યભરમાં કોંગ્રેસના કાર્યકર્તાઓમાં ઉત્સાહનો અભાવ
- રાષ્ટ્રીયકક્ષાના સબળ વિપક્ષની ભૂમિકા સામે પ્રશ્નાર્થ
અમદાવાદ: ગુજરાતમાં 6 મહાનગરપાલિકાઓ, 81 નગરપાલિકા, 31 જિલ્લા પંચાયત અને 231 તાલુકા પંચાયતની સામાન્ય ચૂંટણી યોજાવા જઈ રહી છે. બે દિવસ બાદ 21 ફેબ્રુઆરીએ અમદાવાદ સહિત 6 મહાનગરપાલિકાઓની ચૂંટણી માટે મતદાન યોજાશે. રાજ્યની સમૃદ્ધિમાં મોટું યોગદાન આપતાં શહેરી વિસ્તારો પર સત્તા મેળવવા માટે મુખ્ય સત્તાધારી પક્ષ ભાજપ, મુખ્ય વિપક્ષ કોંગ્રેસ અને આમ આદમી પાર્ટી, NCP, AIMIM સહિત અનેક પક્ષો પોતાનો પરચમ લહેરાવવા મેદાને પડ્યાં છે. આ સમગ્ર ચૂંટણી ચિત્રમાં કોંગ્રેસના દેખાવ પર ફોકસ કરીએ તો આશ્ચર્ય થાય એવા તારણો સામે આવે એમ છે. રાજ્યમાં ભારતીય જનતા પક્ષે સત્તા સંભાળી ત્યારે કોંગ્રેસનો દેખાવ અને આજે 20 વર્ષ બાદ કોંગ્રેસનો દેખાવ, એમ બે રીતે કોંગ્રેસ સામે નજર માંડીએ તો જણાઈ આવે છે કે ઉત્તરોતર આ પક્ષ પોતાની સબળ વિરોધ પક્ષની ભૂમિકામાં નબળો થતો ગયો છે. કોંગ્રેસનું દળદર આખરે કેમ ફીટતું નથી? જોઇએ કેટલાક મહત્ત્વના પાસાંઓ.
સબળ નેતૃત્વની ઓછપ
ગુજરાત કોંગ્રેસ જ હતી જેણે રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસને ગાંધી, સરદાર સહિતના ઘણાં અગ્રણી સેવાભાવી નેતાઓ આપ્યાં અને પક્ષને ઘણો મજબૂત ટેકો ખડો કર્યો હતો. રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના મૂળીયાં ગુજરાતી નેતાઓ દ્વારા જેટલા ઊંડા નંખાયાં કે તેણે પ્રાદેશિક સ્તરમાંથી રાષ્ટ્રીય ફલક પર યોગદાન આપ્યું. સમગ્ર ગુજરાતને સ્વતંત્રતા સંગ્રામની લડાઈમાં આગળ પડતું બનાવવામાં કોંગ્રેસના કાર્યક્રમોની સબળ ભૂમિકા રહી તે તો કોઇપણ સામાન્ય જ્ઞાન ધરાવનાર પણ જાણી શકે છે. આ હકીકત આજે પણ કોંગ્રેસના હાઈકમાન્ડ એવા ગાંધી પરિવાર દ્વારા સતત દોહરાવવામાં પણ આવે છે. તો પછી જનતાને કેમ આ વાત કોઇ દૂરના સૂર જેવી લાગે છે? 1964માં પંડિત જવાહરલાલ નહેરુના અવસાન બાદ કોંગ્રેસ તીતરબીતર થવા લાગી હતી. અંદરોઅંદરના જૂથોની હૂંસાતૂસીના કારણે દેશના વિકાસની ગતિ અટકી. નવા નવા સ્વતંત્ર થયેલાં દેશની પ્રાણસમસ્યાઓને બદલે કોંગ્રેસમાં સત્તાધારી જૂથ બનાવવાનો કાળો અધ્યાય શરુ થયો. કામરાજ સુધીનો કોંગ્રેસ અને બાદમાં ઇન્દિરા કોંગ્રેસનો ફાંટો... કોંગ્રેસની રાષ્ટ્રીય અસ્મિતાનો એ એક રીતે અંત જ હતો. ગાંધીજીએ સ્વાતંત્ર્ય પ્રાપ્તિનો ઉદ્દેશ પાર પડતાં કહ્યું હતું કે, હવે કોંગ્રેસને વિખેરી નાંખવાનો સમય આવી ગયો છે. એ વાત અલગ છે કે ગાંધીજીની વાત એ સમયે ખુદ કોંગ્રેસ પણ ધ્યાને લેતો ન હતો. મૂળ વાત એ કે ઇન્દિરા કોંગ્રેસે છેવટે પગડદંડો જમાવ્યો અને મૂળ કોંગ્રેસ એટલે ઇન્દિરા કોંગ્રેસ એવું જનતાને ઠસાવવામાં સફળ રહ્યો. જોકે લોકશાહી સત્તાતંત્રના નામે કોંગ્રેસ હાલમાં મોદીની સરમુખ્યતારીની વાતો જણાવવા માગે તો જનતાને ક્યાંથી સંભળાય, કેમ કે કોંગ્રેસના રાજમાં જ કટોકટી જેવું કૃત્ય દેશને હચમચાવી ચૂક્યું હતું. ખુદ ઇન્દિરાએ સુવાંગ નિર્વિરોધ સત્તા સંભાળી ત્યાં સુધીમાં તો કમભાગ્યે તેમની હત્યા પણ થઇ ગઇ. ઇન્દિરા ગાંધીના કરીબી એવા એક-બે નેતા સિવાય ગુજરાતની પીપૂડી કોગ્રેસના હાઈકમાન્ડને સંભળાતી બંધ થઇ ગઇ હતી. કોણ જાણે એ શું હતું કે પ્રદેશ કોંગ્રેસની નેતાગીરી પોતે જ પોતાના પગ પર કુહાડા મારતાં મારતાં સાવ સંકોચાઈ જવાનું વલણ અપનાવવા લાગી હતી. આ બધું ગુજરાતમાં કોંગ્રેસના ઇતિહાસની ખણખોદ કરનારને હાથવગો થઇ જ જાય એવો છે. પોતાના પ્રાદેશિક સ્તરના નેતૃત્વની ધરી ગુમાવી હાસ તરફ ધકેલાવાનો આ પહેલો ખીલો હતો.
આંતરિક જૂથવાદની વકરતી સ્થિતિ
ગુજરાત કોંગ્રેસનો ગજ કેન્દ્રીય સ્તરે વાગતો બંધ થયો તેમ પક્ષ તરીકે પોતાના રાજ્યમાં દબદબો જાળવવાનો પ્રયાસ જ પ્રદેશ નેતાગીરી પાસે બાકી બચતો હતો. સાવ નાનામાં નાનો કહેવાય એવો નિર્ણય લેવા આજે પણ ગુજરાત કોંગ્રેસ હાઈ કમાન્ડ ભણી નજર દોડાવે છે અને ત્યાંથી આવે એટલું જ ભૂ પ્રદેશ નેતાગીરી પીવે છે તે સ્થિતિ એ આગુ સે ચલી આતી હૈ જેવી છે. આ સ્થિતિમાં પણ ભાજપ તો ક્યાંય મેદાનમાં હતો જ નહીં અને અન્ય કોઇ પક્ષ પણ કોંગ્રેસ જેટલો તો મજબૂત હતો જ નહીં. કોંગ્રેસ સંગઠન રાજ્યના છેવાડાના વિસ્તારોમાં પણ કાર્યકરો ધરાવતું સંગઠન હતું જ. એંશીથી નેવુંના દાયકામાં કોંગ્રેસે જનતાની બદલાતી અપેક્ષાઓ, ઉકેલ માગતી જનસમસ્યાઓ, નર્મદા જેવી યોજનાનું મહત્ત્વ પીછાણવામાં ઊણી દ્રષ્ટિ, તમામ સ્તરે ખખડધજ બની ગયેલું સત્તાતંત્ર, ભ્રષ્ટાચાર જેવા અનેક તાતી જરુરિયાતના પ્રશ્નો તરફ ધ્યાન ન આપી શક્યો. કારણ શું, તો કહી શકાય કે તેઓમાં અંદરોઅંદર સત્તાની ખેંચતાણ એટલી જબરદસ્ત હતી કે તેમના કામકાજના કલાકો એ આડા ઓળીયા સુલટાવવામાં જ નીકળતાં અને જનતા એ જ બીચારી બાપડી હોવાની લાગણી સાથે સમસમીને રહી જતી. માધવસિંહ સોલંકીના વડપણ હેઠળની સરકારે ગુજરાતના ઇતિહાસમાં કાળા અક્ષરે લખાયેલ એવું અનામત આંદોલન ઊભું કર્યું. અમદાવાદ જેવું એ સમયનું રાજ્યનું એકમાત્ર ઔદ્યોગિક મહાનગર ભડકે બળ્યું એવા કોમી રમખાણો સામે કોંગ્રેસ સરકારની નિષ્ક્રિયતાએ લોકોને કોંગ્રેસ પ્રત્યેનો આદરભાવ સાવ ખતમ કરવાની દિશા વાળ્યાં ત્યાં સુધી પ્રદેશ કોંગ્રેસની નેતાગીરી એવા અહમમાં જ રહી ગઇ કે ગાંધી સરદારનું ગુજરાત તેમની પોતીકી જાગીર છે અને કશું નહીં કરો તો પણ ગમે તેવા જુલમ વેઠીને પણ જનતા પાસે કોઇ વિકલ્પ જ નથી કે તે કોંગ્રેસ સિવાય કોઇને સત્તાની ગાદી સોંપી શકશે. આવી ભ્રમણાઓ સાથે પ્રદેશ કોંગ્રેસની નેતાગીરીએ પોતાના અંદરોઅંદરના જૂથોના ડખા સુલઝાવવામાં પ્રજા પરથી પકડ ગુમાવી દીધી હતી. જે કમભાગ્યે હજુ પણ પાછી મેળવી શકવાની સ્થિતિમાં નથી.
ભાજપના ઉદય પછીની કોંગ્રેસ
બધું જ ખતમ થઇ જાય પછી જ સાવ નવું કંઇક ઊભું થઇ શકે છે. એ પાયા હચમચી ગયેલું ઘર હોય કે નવી વિચારધારા. હા, ભારતીય જનતા પક્ષના કેન્દ્રીભૂત નેતાગણે આ સમય સૂંધી લીધો હતો. અટલબિહારી વાજપેયી, લાલકૃષ્ણ અડવાણીએ કેન્દ્રમાં કોંગ્રેસ સામે અવાજ બુલંદ કરવા માંડ્યો હતો. તેના સૌથી વધુ પડઘા ગુજરાતમાંથી પડવાનું શરુ થયું હતું. આમ પણ આ રાજ્ય નવી વિચારધારા અને નવા વિચારોને આવકારવા અંગે ખુલ્લા મનમાં માનનારી પ્રજાનું રાજ્ય છે. સમયસંજોગ પ્રમાણે જનતાને જે મુદ્દાઓ આકર્ષી રહ્યાં હતાં તેના સમર્થનમાં લોકો બોલવા લાગ્યાં, આગળ આવવા લાગ્યાં અને તેમાં સાથ મળ્યો રાષ્ટ્રીય સ્વયં સેવક સંઘનો, કારણ કે ગામેગામ સુધી સેવાકાર્યો દ્વારા, જનસંસ્કૃતિના કાર્યક્રમો દ્વારા આ સંસ્થાની પહોંચ બની ગઇ હતી. તેથી ગુજરાતમાં કેશુભાઈ પટેલ જેવા સાવ સામાન્ય કક્ષાના ખેડૂત નેતાને આગળ કરીને અલગ જ નેતાસમૂહ બનાવવામાં આવ્યો. જેણે કોંગ્રેસની સરકાર, કોંગ્રેસની નેતાગીરીની ગુજરાત પ્રત્યેની ઉદાસીનતાનો ભરપુર ઉપયોગ કર્યો.