ગ્રામીણ ભારતીય રમત ખો-ખોનો શું છે ઈતિહાસ, મહાભારત સાથે છે સંબંધ

ગુજરાત નેશનલ ગેમ્સ 2022નું યજમાન બન્યું છે. ભારતમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ખો-ખો ખૂબ જ લોકપ્રિય રમત તરીકે ખ્યાતિ (Kho Kho popular game in India rural areas) ધરાવે છે. તેમાં 36મી નેશનલ ગેમ્સ 2022 સંસ્કાર ધામ સ્પોર્ટ્સ કોમ્પ્લેક્ષ, અમદાવાદમાં પુરુષ અને મહિલા ટીમો વચ્ચે ખો ખો જંગ જામવાનો છે. ત્યારે જાણીએ શું છે આ રમત અને કઈ રીતે બની આ રમત ફેમસ છે અને શું છે તેનો ઈતિહાસ (History of Traditional kho kho rural Indian game) તે જાણીએ આ અહેવાલમાં

અમદાવાદ ગુજરાત 36મી નેશનલ ગેમ્સ 2022નું (36th National Games 2022) યજમાન બન્યું છે. 24 સપ્ટેમ્બર, 2022 (શનિવાર) 36મી નેશનલ ગેમ્સના આયોજનને લઈ તૈયાર છે. ત્યારે સંસ્કારધામ સ્પોર્ટ્સ કોમ્પલેક્ષમાં તમામ તૈયારીઓને આખરી ઓપ અપાઈ રહ્યો છે. અહીં ખો ખો સહિત કુલ ત્રણ સ્પર્ધા યોજાવાની છે. પરંપરાગત પ્રાચીન ગ્રામીણ ભારતીય રમત ખો ખોના ઇતિહાસ (History of Traditional kho kho rural Indian game) પર નજર કરીએ તો તેના મૂળ મહાભારતની કથા સુધી પહોંચે છે.

ઝડપ અને ચપળતાના કૌશલ્યમહાભારત યુદ્ધમાં ગુરુ દ્રોણાચાર્ય દ્વારા ચક્રવ્યૂહ (Chakravyu by Guru Dronacharya) રચવામાં આવે છે. તેનું ભેદન વીર અભિમન્યુ કરે છે. આ ચક્રવ્યૂહમાં લડવા માટે રિંગ પ્લેની શૈલી જેવી એક લડત શૈલી અપનાવવામાં આવે છે, જે ખો ખોની રમતમાં રક્ષણાત્મક રણનીતિનો મહત્વનો ભાગ હોય છે. ભારતમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ખો ખો ખૂબ જ લોકપ્રિય રમત તરીકે ખ્યાતિ ધરાવે છે. ભારતમાં લોકપ્રિય ખો ખો રમતના મૂળ છેક મહાભારતની કથા સુધી (Mahabharata is the Origin of Kho Kho game) પહોંચે છે. મહાભારત યુદ્ધમાં મહાન ગુરુ દ્રોણાચાર્ય દ્વારા રચિત ચક્રવ્યૂહ સાથે ખો ખોનું ખાસ કનેક્શન છે. વિશેષજ્ઞોના મત મુજબ ખો ખો રમતની ઉત્પત્તિ મહારાષ્ટ્રમાં (Kho Kho game originated in Maharashtra) થઈ હતી. ખો ખો શબ્દ મૂળ સંસ્કૃત શબ્દ સ્યુ પરથી આવ્યો, જેનો અર્થ છે ઉઠો અને જાઓ. ખો ખો રમતમાં પારંગતતા પ્રાપ્ત કરવા માટે ઝડપ અને ચપળતાના કૌશલ્ય હોવા ખૂબ જરૂરી છે.

ઓલ ઇન્ડિયા ખો ખો ફેડરેશનની સ્થાપના 19મી સદીની શરૂઆતમાં ઉત્પત્તિ થઈ એવું મનાય છે. ત્યારબાદ આ રમત આધુનિક રમત તરીકે ફેમસ બની છે. આઉટડોર ગેમ્સ તરીકે ખો ખો એક રોમાંચક ગેમ છે. ભારતમાં વર્ષ 1957માં પરંપરાગત ભારતીય રમત ખો ખોને આગળ ધપાવવા માટે ઓલ ઇન્ડિયા ખો ખો ફેડરેશનની સ્થાપના (All India Kho Kho Federation) કરવામાં આવી. ત્યારબાદ વર્ષ 1959-60માં આંધ્રના વિજયવાડામાં પુરુષો માટે પ્રથમ ઓલ ઇન્ડિયા ખો-ખો ચેમ્પિયનશિપ (First All India Kho Kho Championship ) આયોજિત કરવામાં આવી હતી. આ સ્પર્ધાને લઈ ત્યારે લોકોમાં અનોખો ઉત્સાહ જોવા મળ્યો હતો. વર્ષ 1960-61મા મહિલા વર્ગ માટે પણ સૌપ્રથમવાર ચેમ્પિયનશિપ યોજાઈ હતી.

ખોખોની ખ્યાતિખો ખોને વર્ષ 1982માં નવી દિલ્હી ખાતે યોજાયેલ એશિયા રમત ઉત્સવમાં સૌપ્રથમવાર પ્રદર્શની ગેમ તરીકે પ્રેઝન્ટ કરવામાં આવી હતી. ખો-ખોની ખ્યાતિ વધવા લાગી છે. વર્ષ 1996માં કોલકાતા ખાતે પ્રથમવાર એશિયા ચેમ્પિયનશિપ આયોજિત (First Asia Championship at Kolkata) થઈ તથા વર્ષ 2016થી દક્ષિણ એશિયાઈ ચેમ્પિયનશિપમાં મેડલ ગેમ તરીકે ખો ખોને સામેલ કરવામાં આવી. અત્યારે ખો ખો 25થી વધુ દેશોમાં રમવામાં આવે છે.

એકલવ્ય અને ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ પુરસ્કાર ખો ખોમાં રાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્શન કરનારને અલગ અલગ રાજય એકલવ્ય અને ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ જેવા પુરસ્કાર આપે છે. વર્ષ 1970-71માં પ્રથમવાર જુનિયર પુરુષ ચેમ્પિયનશિપ હૈદરાબાદ ખાતે યોજાઈ હતી. જેમાં મહારાષ્ટ્ર વિજેતા રહ્યું હતું. આ જ વર્ષમાં ખો ખોમાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદર્શન માટે વીર અભિમન્યુ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. વર્ષ 1974-95માં MPના ઇંદોરમાં મહિલાઓ માટે પણ જુનિયર ચેમ્પિયનશિપ યોજાઈ હતી. વર્ષ 1982થી ખો ખો રમતને ભારતીય ઓલમ્પિક સંઘના ભાગના રૂપમાં સામેલ કરવામાં આવી છે.

પુરુષ અને મહિલા ટીમો વચ્ચે સ્પર્ધા રમતના મેદાનમાં જયારે ખો ખો પ્લેયર્સ રમતાં હોય અને સ્પીડથી દોડીને ડાઇવ લગાવી હરીફ ટીમના પ્લેયરને પકડતા હોય ત્યારે એ જોવાનો લ્હાવો એક અલગ જ પ્રકારનો રોમાંચ બનાવે છે. આજે તો ગુજરાત સહિત મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ ઉપરાંત ભારતના અનેક સ્ટેટમાં ખો ખો રમાય છે. ગુજરાતના તાપી વિસ્તારમાં અનેક યુવાઓ આ ગેમમાં પાવરધા છે. આ ગેમની વિશેષતા એ છે કે, આ ગેમ રમનાર પ્લેયર્સ ઉર્જાવાન હોવાની સાથે જોશીલા હોય છે. ચપળતા અને ઝડપ એવી કે, જે પ્રેક્ષક તરીકે આપણને સંપૂર્ણ ગેમ જોવાની સાથે કન્ટિન્યુ જકડી રાખે છે. અલગ જ મજા છે, ખો-ખોને માણવાની અને રમવાની છે. 36મી નેશનલ ગેમ્સ 2022 સંસ્કાર ધામ સ્પોર્ટ્સ કોમ્પ્લેક્ષ, અમદાવાદમાં ખો ખો જંગ જામવાનો છે. 30 સપ્ટેમ્બર 2022થી 4 ઓક્ટોબર 2022 સુધી પુરુષ અને મહિલા ટીમો વચ્ચે સ્પર્ધા યોજાશે.