હૈદરાબાદ :ટેક્સ્ટ મેસેજ સાદા હતા અને ઇન્ટરનેટના ડૅટા પેક બહુ મોંઘા હતા, ત્યારે આપણને સૌને વૉટ્સઅપનું ઘેલું લાગ્યું હતું. મેસેજ બોક્સમાં અંગત સંદેશા કરતાં જાહેરખબરોનો મારો વધારે થતો હતો. તે વખતે ફ્રી મેસેન્જર તરીકે વૉટ્સઅપે એવો દાવો કર્યો હતો કે, ‘તમારી પ્રાઇવસીનું સન્માન અમારા ડીએનએમાં છે.અમે વૉટ્સઅપનો પ્રારંભ કર્યો ત્યારથી જ પ્રાઇવસીના સિદ્ધાંતને મજબૂત રીતે અમારા મનમાં જડી લીધો છે.’ આવા દાવાના કારણે એસએમએસ સર્વિસની જગ્યાએ આપણે સૌ વૉટ્સઅપ વાપરતા થઈ ગયા હતા.
આ એવી પ્રેમ કહાણી છે, જેમાં ખટાશ આવી ગઈ છે!
કમનસીબે એક દાયકા પછી વૉટ્સઅપે પોતાની નવી નીતિમાં આખી વાત ફેરવી તોળી છે.
તેના કારણે ડૅટા પ્રાઇવસીના મુદ્દે ગંભીર ચિંતાઓ ઊભી થઈ છે. આટલું ઓછું હોય તેમ વૉટ્સઅપે હવે યુઝર્સને જણાવ્યું કે “તમે વૉટ્સઅપ વાપરવાનું ચાલુ રાખવા માગતા હો તો તમારે આ અપડેટ સ્વીકારવી પડશે.” તેનો અર્થ એ થયો કે જે યુઝર આ શરતો સ્વીકારી લેશે તે પોતાની વિગતોની ખાનગીપણાનો હક ‘ફેસબૂક કંપનીઓ’ માટે ગુમાવી દેશે. શરતો ના સ્વીકારે તો 8 ફેબ્રુઆરી, 2021થી સેવા બંધ કરી દેવાની હતી. વિવાદ પછી જોકે વૉટ્સઅપે જાહેરાત કરી છે કે તે હાલમાં આ મોકૂફ રાખે છે.
વૉટ્સઅપની નવી નીતિથી શા માટે ચિંતા થવી જોઈએ
'સાયબર સાથી'ના સ્થાપક અને સુપ્રીમ કોર્ટના ઍડવોકેટ એન. એસ. નપ્પીનાઇ યોગ્ય રીતે જણાવે છે કે, “માત્ર વૉટ્સઅપ નહિ, પણ સોશ્યલ નેટવર્કનું કે મેસેન્જર તરીકેનું અન્ય કોઈ પણ પ્લેટફોર્મ તેની પૉલિસી બદલે તેનાથી ઑલરેડી સર્વિસ લઈ રહેલા યુઝર્સને નુકસાન થઈ શકે છે. આ રીતે એકતરફી ફેરફાર કરી દેવા સામે કોઈ પણ યુઝર વિરોધ કરી શકે છે".
2014માં ફેસબૂક કંપનીએ વૉટ્સઅપને $19 અબજ ડૉલરમાં ખરીદી લીધી હતી. તે વખતે આ ખરીદી ટેક દુનિયાની સૌથી મૂલ્યવાન ખરીદી બની હતી. તે વખતે વૉટ્સઅપ હજી કમાણી પણ કરવા લાગ્યું નહોતું, આમ છતાં તેની પાસે વિશાળ સંખ્યામાં એટલે કે 45 કરોડ યુઝર્સ થઈ ગયા હતા એટલે આટલી ઊંચી કિંમત મળી હતી. તે વખતે પણ ઘણાનાં ભવાં આના કારણે ખેંચાયા હતા અને તે વખતે પણ નિષ્ણાતોએ ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી કે ફેસબૂક ડૅટા મોનૉપલી માટે પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.
એ જ પ્રયાસોના ભાગરૂપે ફેસબૂકે વૉટ્સઅપની નીતિમાં ફેરફારો કર્યા અને ગ્રાહકોને મજબૂર કરવાની કોશિશ કરી છે. ફેસબૂક અત્યારે દુનિયાની સૌથી ચાર લોકપ્રિય એપ્સની માલિકી ધરાવે છે - ફેસબૂક, ફેસબૂક મેસેન્જર, ઇન્સ્ટાગ્રામ અને વૉટ્સઅપ.
ડૅટા બન્યો છે કિંમતી જણસ
21મી સદીમાં અને ડિજિટલ યુગમાં ડૅટા એટલે કે લોકોની વિગતો એ સૌથી કિંમતી, ક્રૂડ ઑઇલ જેવી જણસ બની છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે દુનિયાની કેટલી મોટી કંપનીઓ જેમ કે ગૂગલ, ફેસબૂક અને એમેઝોન અત્યાર સૌથી વધુ લોકોના ડૅટા એકઠા કરવા પાછળ મચી પડી છે. પરંપરાગત રીતે બનતું હોય તેમ આવી ડૅટા મોનૉપલીને કારણે હાલમાં કોઈ મોંઘવારી કે ભાવવધારો ગ્રાહકો માટે આવ્યો નથી. તેનું કારણ એ કે મોટા ભાગે ડિજિટલ સર્વિસ મફત કે મફતના ભાવે અપાતી રહી છે. તેથી ગ્રાહકો ક્યારેય તે સર્વિસ આપનારી કંપનીની નીતિઓ કે પ્રવૃત્તિઓ માટે પરવા કરતા નથી. તેના કારણે ગ્રાહકોની વિગતોની ખાનગીપણા અને સલામતી સામે જોખમ ઊભું થયું છે. ગ્રાહકોના ભોગે ડૅટા મોનૉપલીનો ખેલ ચાલી રહ્યો છે.
ડૅટા એટલે કે વિગતોનું ખાનગીપણું
ગ્રાહકોની પોતાની માહિતી એટલે કે ડૅટાનું ખાનગીપણું કેટલું રહે તેનો આધાર યુઝર પોતે પોતાના વિશેની કેટલી માહિતી ઇન્ટરનેટ પર મૂકે છે કે શેર કરે છે તેના પર હોય છે. ગ્રાહકોની આ વિગતો એટલે તેમનું નામ, સરનામું, સંપર્કના નંબરો અને ઓનલાઇન કેવી રીતે તેમના અભિગમ વ્યક્ત થતા હોય છે તેનો સમાવેશ થાય છે.
વૉટ્સઅપની પૉલિસીમાં ફેરફાર અને ડૅટાનું ખાનગીપણું
ઇન્ટરનેટ સિક્યુરિટીના નિષ્ણાત અને Innefu Labsના સહસ્થાપક તરુણ વિગ કહે છે કે વૉટ્સઅપ તમારું એકાઉન્ટ ખોલો ત્યારે ફોનનું મૉડલ, ઑપરેટિંગ સોફ્ટવેર, ટાઇમ ઝોન, આઈપી એડ્રેસ, વૉટ્સઅપનો વપરાશ, વૉટ્સઅપના માધ્યમથી થયેલું પેમેન્ટ, પેમેન્ટ અને ટ્રાન્ઝેક્શનની વિગતો, સ્ટેટસ અપડેટ, ગ્રૂપની વિગતો, પ્રોફાઇલ પિક્ચર્સ અને છેલ્લે કરેલા અપડેટ સહિતની વિગતો એકઠી કરવામાં આવતી હોય છે. આ ઉપરાંત વૉટ્સઅપ પર ફાઇલ મોકલવામાં આવી હોય તે પણ કંપનીના સર્વરમાં સ્ટોર કરવામાં આવતી હોય છે. વૉટ્સઅપમાં થતી વાતચીત બે ગ્રાહકો વચ્ચે, એન્ડ-ટુ-એન્ડ એન્ક્રિપ્ટેડ હોય છે અને કોલ કરવામાં આવ્યો હોય તેનો લોગ રાખવામાં આવતો નથી. પરંતુ જે ફાઇલ્સ મોકલવામાં આવી હોય તેનું શું તે વિશે કોઈ સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી નથી.
આજના સમયમાં લગભગ દરેકનું પોતાનું વૉટ્સઅપ, ફેસબૂક અને ઇન્સ્ટાગ્રામ એકાઉન્ટ હોય છે. તેમાં મોકલવામાં આવતી મીડિયા ફાઇલ્સ સ્ટોર કરવામાં આવે છે. ફેસબૂક પર તે શેર કરવામાં આવે ત્યારે તેની વિગતો એકઠી કરવામાં આવતી હોય છે. ત્યાર બાદ તે બધી વિગતોનું અનૅલિસિસ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ સાથે કરવામાં આવતું હોય છે. તેના આધારે યુઝર્સની વિગતો, તેના સ્વાસ્થ્યની વિગતો, પ્રોફેશનલ કામગીરી અને નોકરીની વિગતો, નેટ પર શું શું જોવામાં આવે છે તેની વિગતો, આર્થિક અને સ્થળોની આવનજાવનની વિગતો પણ તારવવામાં આવતી હોય છે. આવી બધી વિગતો બાદમાં થર્ટ પાર્ટી એટલે કે અન્ય કંપનીઓ સાથે શેર કરવામાં આવે છે, જેની ગ્રાહકોને કોઈ જાણ હોતી નથી. આ રીતે વૉટ્સઅપ, ફેસબૂક અને ઇન્સ્ટાગ્રામ પર વિગતો આપસમાં શેર કરવામાં આવે ત્યારે ફેસબૂક કંપની પાસે વિગતોનો મોટો ખજાનો તૈયાર થઈ જાય, જે જોખમી બની શકે છે.
હાલના સમયમાં જ વૉટ્સઅપની કેટલીક ચેટ્સ જાહેરમાં લીક થઈ ગઈ છે. ગૂગલમાં આવી વિગતો સર્ચ કરવાથી મળતી જાય છે અને વિગતો સૌના ધ્યાનમાં આવી શકે છે. ગયા વર્ષે અમેરિકાના પત્રકારે એ બાબતમાં ધ્યાન દોર્યું હતું કે આવી વિગતો ગૂગલ પર લાંબો સમય સુધી રહે છે. જોકે આ વખતે આવી વિગતો તરત ડિલિટ કરી દેવામાં આવી હતી.
વિગતો ફરતી થઈ જાય તે કેટલી જોખમી
ભારતમાં મોબાઇલ ફોન વાપરનારા માટે વૉટ્સઅપ હાથવગું માધ્યમ બની ગયું છે ત્યારે વૉટ્સઅપની વિગતો શેર કરવાની નવી નીતિને કારણે યુઝર્સમાં ચિંતા વધી છે. “ડિજિટલ યુગમાં વિગતો ખાનગી રહેવાની વાત સંભવિત નથી એ વાત આપણે સ્વીકારી લેવી જોઈએ. ઘણી બધી વૅબસાઇટ્સ અને એપ્સ આપણી વિગતો એકઠું કરતા રહે છે. ઘણી વાર આવી કંપનીઓ બિનજરૂરી માહિતી પણ એકઠી કરતી રહે છે. ઘણી વાર તેમની સિસ્મટ પૂરતી સુરક્ષિત પણ હોતી નથી. તેના કારણે અંગત બાબતોની વિગતો સામે જોખમ ઊભું થાય છે,” એમ ઇન્ટરનેટ સિક્યુરિટીના સંશોધક રાજશેખર રાજહરિયા કહે છે.