મહારાષ્ટ્ર:ભારત એક કૃષિપ્રધાન દેશ છે અને ભારતમાં મોટા પ્રમાણમાં ખેતી થાય છે, મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં પણ મોટા પ્રમાણમાં ખેતી થાય છે અને તે પણ પરંપરાગત રીતે, જો કે આજના યુગમાં ટેકનોલોજીનો વિકાસ થયો છે, તેમ છતાં ખેડૂતો ખેતી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે (kishor modak started container farming) છે.
પરંપરાગત રીતે ખેતી:આજ સુધી આપણે ખુલ્લા ખેતરમાં તેમજ માટીમાં ખેતી કરતા જોયા છે પરંતુ પુણેમાં એક ઉચ્ચ શિક્ષિત યુવાને આઠ બાય પાંચ કન્ટેનરમાં ખેતી કરવાની શરૂઆત કરી(Educated youth started saffron container farming) છે, ખાસ કરીને માટી વિના, આ યુવાનનું નામ છે શૈલેષ કિશોર મોડક, મૂળ નાસિકનો એક યુવાન, પુણેમાં ભણ્યા પછી છેલ્લા પંદર વર્ષથી તેના માતા-પિતા અને ભાઈ-બહેનો સાથે પુણેમાં રહે છે. તેમની પત્ની પણ સોફ્ટવેર એન્જિનિયર છે. જે બાદ તેને વિદેશમાં નોકરીની તક પણ મળી હતી. પરંતુ નોકરીમાંથી રાજીનામું આપ્યા બાદ તેમણે ખાદી ગ્રામોદ્યોગનો અભ્યાસક્રમ લીધો હતો. ત્યારબાદ શૈલેષે કૃષિવિદ ડો.વિકાસ ખૈરેનું માર્ગદર્શન લીધું હતું અને કૃષિ અને આધુનિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરી શકાય તેના પર ભાર મૂક્યો હતો.
શૈલેષે એક નવો પ્રયોગ કર્યો:પછી ખેતીનો અભ્યાસ કર્યા પછી શૈલેષે એક નવો પ્રયોગ શરૂ કર્યો, આ એક એવો પ્રયોગ છે કે તે આખું વર્ષ ખેતી કરી શકે છે. કારણ કે ખેતી કરતી વખતે ખેડૂતને પર્યાવરણ અને કમોસમી વરસાદની ભારે અસર થાય છે. આ સમસ્યાઓના વિકલ્પ તરીકે શૈલેષ એક કન્ટેનરમાં આ પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો અને તે સફળ પણ થયો અને તે પછી શૈલેષે આ કન્ટેનર ફાર્મમાંથી 1 એકરમાં ખેતી કરી શકાય તેટલા વિવિધ પાકો ઉગાડવાનું શરૂ કર્યું હતું.
કેસરનું મોટા પાયે ઉત્પાદન: ભારત જેવા દેશમાં કાશ્મીર રાજ્યમાં ખેતી કરી કેસરનું મોટા પાયે ઉત્પાદન થાય છે. આ પાક ત્યાંના ફળદ્રુપ વાતાવરણમાં વધતો હોવાથી વિશ્વભરમાંથી તેની સારી માંગ પણ છે. પરંતુ શૈલેષે પુણેમાં કાશ્મીરમાં જોવા મળતા કેસરની ખેતી શરૂ કરી હતી. તે આધુનિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને આ ખેતી કરી રહ્યો છે. તે માટી વગરનું છે. કેસર તોલા દ્વારા વેચાય અને ભારતીય ભોજનમાં કેસરનું મહત્વ છે. તે 300 થી 1500 રૂપિયા પ્રતિ ગ્રામમાં વેચાય છે. કેસરનો ભાવ તેની ગુણવત્તા પ્રમાણે આપણે બજારમાં જોઈ શકીએ છીએ. કેસર કાશ્મીર, હિમાચલ પ્રદેશ જેવા ઠંડા અને બરફવાળા પ્રદેશોમાં ઉગાડવામાં આવે છે. તો ભારતમાં માત્ર 3 થી 4 ટકા જ માંગનું ઉત્પાદન થાય છે. આ તમામ બાબતોને ધ્યાનમાં લઈને મોડકે પૂણેમાં કન્ટેનર ફાર્મિંગનો આ પ્રયોગ અમલમાં મૂક્યો છે અને તે સફળ પણ રહ્યો છે.
છેલ્લા છ વર્ષથી આ પ્રયોગ કરી રહ્યા છે: આ સફળ પ્રયોગ એરપોનિક પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવ્યો છે. અન્ય શાકભાજીની સાથે 320 ચોરસ ફૂટના કન્ટેનરમાં કેસરનું વાવેતર કરવામાં આવ્યું છે. વિવિધ જડીબુટ્ટીઓ, વિદેશી શાકભાજી, મસાલાના વિકલ્પો શોધી રહેલા શૈલેષ મોડકે કેસરને પાક તરીકે ઉગાડવાનું નક્કી કર્યું હતું. પ્રારંભિક પ્રયોગ માટે મેં કાશ્મીરના પમ્પોરથી 12 કિલો કેસરના કંદ મંગાવ્યા હતા. પછી આ કંદની વૃદ્ધિ માટે કન્ટેનરમાં તાપમાન નિયંત્રિત રીતે જાળવવામાં આવે છે. આ કંદને ઉગતા જોયા બાદ તેઓ કાશ્મીર પાછા ગયા અને ત્યાંના ખેડૂતો સાથે વાતચીત કરી હતી. થોડા દિવસ ત્યાં રહીને કેસર પાકની ખેતીની પદ્ધતિ સમજાઈ હતી. પછી શરૂઆતમાં કન્ટેનરમાં કેસર વાવવાનું નક્કી કર્યું હતું. તે મુજબ પાત્રમાં કેસરનું વાવેતર કરાયું હતું.
કૃત્રિમ પ્રકાશસંશ્લેષણ:કાશ્મીરની જેમ, હવાનું પરિભ્રમણ કરનાર, ચિલર, એસી, ડિહ્યુમિડિફાયર, ચારકોલ આધારિત ભેજ વધારવા માટેની તકનીક જેવી વિવિધ તકનીકોનો ઉપયોગ શેલેશ દ્વારા આ કન્ટેનરમાં તાપમાનને નિયંત્રિત કરવા માટે કરવામાં આવે છે. આ માહિતી શૈલેષ દ્વારા આપવામાં આવી છે. તેની સ્થિતિને આધારે લાલ, સફેદ અને વાદળી પ્રકાશ પણ અહીં કૃત્રિમ પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે પ્રદાન કરવામાં આવે છે.
કેસરનો ભાવ 499 પ્રતિ ગ્રામ:હાલમાં, શૈલેષે પુણેના વરજે વિસ્તારમાં આ કન્ટેનર તૈયાર કર્યું છે અને કદના આધારે એક ટ્રેમાં ચારસોથી છસો કંદ લગાવવામાં આવ્યા છે. હાલમાં અડધા કન્ટેનરમાં લગભગ પાંચસો કિલો કંદ ઉગાડી શકાય છે. તેમાંથી લગભગ એકથી દોઢ કિલો કેસર મળવાની આશા શૈલેષે વ્યક્ત કરી છે. હાલમાં કેસરનો ભાવ 499 પ્રતિ ગ્રામ છે. બજાર કિંમત પ્રમાણે તેનો દર 6 લાખ 23 હજાર 750 પ્રતિ કિલો છે. શૈલેષે કહ્યું કે શૈલે કન્ટેનર બનાવવાથી લઈને કંદ લાવવા સુધી આઠ લાખનો ખર્ચ કર્યો છે. આ આધુનિક ખેતીને જોવા માટે દેશના ખૂણે-ખૂણેથી ખેડૂતો આવી રહ્યા છે. કન્ટેનર ફાર્મિંગના આ હવે પછીના જુદા જુદા પ્રયોગની બધા દ્વારા પ્રશંસા થઈ રહી છે. શૈલેષ મોડકે આજના યુવા ખેડૂતો પણ આધુનિક ખેતી તરફ વળે અને ખેતીની વિવિધ પદ્ધતિઓના પ્રયોગો કરીને આધુનિક ખેતી કરે તેવી આશા પણ વ્યક્ત કરી છે.
