નવી દિલ્હી: ભારતે સપ્ટેમ્બર 1960ની સિંધુ જળ સંધિ (IWT)માં સુધારા માટે પાકિસ્તાનને નોટિસ પાઠવી છે. સિંધુ જળ માટે સંબંધિત કમિશનરો દ્વારા 25 જાન્યુઆરીએ નોટિસ આપવામાં આવી હતી. પાકિસ્તાનના સતત આગ્રહ પર, વિશ્વ બેંકે તાજેતરમાં ન્યુટ્રલ એક્સપર્ટ અને કોર્ટ ઓફ આર્બિટ્રેશન બંને પ્રક્રિયાઓ શરૂ કરી છે.
સિંધુ જળ સંધિના અમલીકરણ:સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, સુધારા માટેની નોટિસનો હેતુ પાકિસ્તાનને સિંધુ જળ સંધિના ભૌતિક ઉલ્લંઘનને સુધારવા માટે 90 દિવસનો સમય આપવાનો છે. અંદર આંતર-સરકારી વાટાઘાટોમાં પ્રવેશવાની તક સિંધુ જળ સંધિના અમલીકરણમાં ભારત હંમેશા જવાબદાર ભાગીદાર રહ્યું છે. જો કે, પાકિસ્તાનની કાર્યવાહીએ સિંધુ જળ સંધિની જોગવાઈઓ અને તેના અમલીકરણનું ઉલ્લંઘન કર્યું છે અને ભારતને સિંધુ જળ સંધિમાં સુધારા માટે યોગ્ય નોટિસ જારી કરવાની ફરજ પડી છે. 2015 માં, પાકિસ્તાને ભારતના કિશનગંગા અને રાતેલ હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ્સ (HEP) પરના તેના તકનીકી વાંધાઓની તપાસ કરવા માટે તટસ્થ નિષ્ણાતની નિમણૂક માટે વિનંતી કરી હતી. પછી 2016 માં, પાકિસ્તાને એકપક્ષીય રીતે વિનંતી પાછી ખેંચી લીધી અને દરખાસ્ત કરી કે મધ્યસ્થતા કોર્ટ તેના વાંધાઓ નક્કી કરે.
ગ્રેડ મિકેનિઝમનું ઉલ્લંઘન:સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, પાકિસ્તાનની આ કાર્યવાહી સિંધુ જળ સંધિની કલમ 9 દ્વારા પરિકલ્પિત વિવાદ નિરાકરણની ગ્રેડ મિકેનિઝમનું ઉલ્લંઘન છે. આમ ભારતે આ મામલાને તટસ્થ નિષ્ણાત પાસે મોકલવાની અલગ વિનંતી કરી હતી. એક જ પ્રશ્ન પર બે પ્રક્રિયાઓની એક સાથે શરૂઆત અને તેમના અસંગત અથવા વિરોધાભાસી પરિણામોની શક્યતા એક અભૂતપૂર્વ અને કાયદેસર રીતે અસમર્થ પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરે છે, જે સિંધુ જળ સંધિને જોખમમાં મૂકે છે.
ચર્ચા કરવાનો ઈન્કાર:સૂત્રોનું કહેવું છે કે 2016માં વિશ્વ બેંકે પોતે આ વાતનો સ્વીકાર કર્યો હતો અને બે સમાંતર પ્રક્રિયાઓની શરૂઆત રોકવાનો નિર્ણય કર્યો હતો અને ભારત અને પાકિસ્તાનને તેમાંથી સૌહાર્દપૂર્ણ રીતે બહાર નીકળવા વિનંતી કરી હતી. પાકિસ્તાને 2017થી 2022 દરમિયાન પરમેનન્ટ ઈન્ડસ કમિશનની પાંચ બેઠકો દરમિયાન આ મુદ્દે ચર્ચા કરવાનો ઈન્કાર કર્યો હતો. , ભારત દ્વારા પરસ્પર સહમત માર્ગ શોધવાના વારંવાર પ્રયાસો છતાં. પાકિસ્તાનના સતત આગ્રહ પર, વિશ્વ બેંકે તટસ્થ નિષ્ણાત અને કોર્ટ ઓફ આર્બિટ્રેશન બંને પ્રક્રિયાઓ શરૂ કરી. સમાન મુદ્દાઓની આવી સમાંતર વિચારણા સિંધુ જળ સંધિની કોઈપણ જોગવાઈ હેઠળ આવરી લેવામાં આવતી નથી.
તટસ્થ નિષ્ણાતની નિમણૂક:ઓક્ટોબર 2022 માં, વિશ્વ બેંકે કિશનગંગા અને રાતલે હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્લાન્ટ્સ અંગે ભારત અને પાકિસ્તાનની વિનંતી પર બે અલગ-અલગ પ્રક્રિયાઓમાં નિમણૂંકો કરી. તેણે સિંધુ જળ સંધિ હેઠળ તેની જવાબદારીઓને અનુરૂપ કોર્ટ ઓફ આર્બિટ્રેશનના પ્રમુખ અને તટસ્થ નિષ્ણાતની નિમણૂક કરી. વિશ્વ બેંકના એક રીલીઝમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે બે હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્લાન્ટની તકનીકી ડિઝાઇન સુવિધાઓ સંધિનું ઉલ્લંઘન કરે છે કે કેમ તે અંગે બંને દેશો અસંમત છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે પાકિસ્તાને વિશ્વ બેંકને બે હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ્સની ડિઝાઇન અંગેની તેની ચિંતાઓ પર ધ્યાન આપવા માટે મધ્યસ્થતાની અદાલતની સ્થાપનાની સુવિધા આપવા જણાવ્યું હતું, જ્યારે ભારતે બે પ્રોજેક્ટ્સ પર સમાન ચિંતાઓ જોવા માટે તટસ્થ ટ્રિબ્યુનલની નિમણૂક કરવા જણાવ્યું હતું.
કોર્ટ ઓફ આર્બિટ્રેશનના પ્રમુખ:મિશેલ લિનોને ન્યુટ્રલ એક્સપર્ટ તરીકે અને શોન મર્ફીની કોર્ટ ઓફ આર્બિટ્રેશનના પ્રમુખ તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. તેઓ તેમની વ્યક્તિગત ક્ષમતામાં વિષય નિષ્ણાત તરીકે અને અન્ય કોઈપણ નિમણૂકોથી સ્વતંત્ર રીતે તેમની ફરજો બજાવશે, રિલીઝમાં જણાવાયું છે.
સિંધુ જળ સંધિ શું છે?: સિંધુ જળ સંધિની જોગવાઈઓ હેઠળ, સતલજ, બિયાસ અને રાવીનું પાણી ભારતને અને સિંધુ, જેલમ અને ચિનાબનું પાણી પાકિસ્તાનને આપવામાં આવ્યું છે. ભારત અને પાકિસ્તાને નવ વર્ષની વાટાઘાટો બાદ 19 સપ્ટેમ્બર 1960ના રોજ સિંધુ જળ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. આમાં વિશ્વ બેંક પણ સહી કરનાર છે. બંને દેશોના વોટર કમિશનરો વર્ષમાં બે વાર મળે છે અને પ્રોજેક્ટ સાઇટ્સ અને મહત્વપૂર્ણ નદી હેડવર્ક્સની તકનીકી મુલાકાત ગોઠવે (India issued notice to Pak )છે.
