વારાણસીઃકાશી વિશ્વનાથ મંદિર અને જ્ઞાનવાપી સંકુલનો વિવાદ (Gyanvapi controversy) 1991થી કોર્ટમાં ચાલી રહ્યો છે, પરંતુ આ વિવાદનું મૂળ 353 વર્ષ જૂનું છે. આજે અમે તમને આંકડાઓ દ્વારા 30 વર્ષ 78 દિવસ જૂની કોર્ટ પિટિશનથી (Gyanvapi Masjid Case) જૂના પુસ્તકોમાં ઉલ્લેખિત હકીકતો, 353 વર્ષ પહેલા ઔરંગઝેબના બનારસ આવવાની વાર્તાઓ અને તેનાથી સંબંધિત ઇતિહાસ (Gyanvapi Masjid History)થી વાકેફ કરીશું.
જેમ્સ પ્રિન્સેપએ મંદિરનું કામ શરૂ કર્યું: આજે મંદિરના સમગ્ર ભાગ પર મસ્જિદ (varanasi Gyanvapi controversy) છે. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે, મંદિરની નીચેની રચનાઓ એ જ છે અને માત્ર મસ્જિદનો ગુંબજ અને અંદરની જૂની રચનાઓ હાજર નથી. 15મી સદીના ટોડરમલ અને નારાયણ ભટ્ટના સમયમાં બાંધવામાં આવેલા મંદિરના નકશા અનુસાર, 1832માં વારાણસી આવેલા અને વારાણસીના તત્કાલીન જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ તરીકે ફરજ બજાવતા બ્રિટિશ શાસનના લડવૈયા જેમ્સ પ્રિન્સેપએ મંદિરનું કામ શરૂ કર્યું હતું. બનારસનો નકશો તૈયાર કરી રહ્યા છીએ. જેમાં જ્ઞાનવાપી સંકુલની સાથે વર્તમાન વિશ્વનાથ મંદિર અને અન્ય રચનાઓ તૈયાર કરવામાં આવી હતી.
લંડનની બ્રિટિશ લાઈબ્રેરીમાં નકશો:એવું કહેવાય છે કે, આ કામ 1804ની આસપાસ શરૂ થયું હતું અને 1829માં બનારસના નકશા સહિત જ્ઞાનવાપી સંકુલનો નકશો પ્રકાશિત થયો હતો. 1832માં આ નકશો લંડનની બ્રિટિશ લાઈબ્રેરી (London British library)માં રાખવામાં આવ્યો હતો, જે આજે પણ મોજૂદ છે. આ ધ્યેય અનુસાર, તારકેશ્વર, માંકેશ્વર, ભૈરવ મંદિર અને ગણેશ મંદિરની આસપાસના અન્ય મંદિરો ઉપરાંત, દિવાલો પર હિન્દુ પ્રતીક ઘંટ અને શંખ સ્પષ્ટપણે દર્શાવવામાં આવ્યા છે. આ સ્થાનના પશ્ચિમ છેડે વર્તમાન શ્રૃંગાર ગૌરી મંદિર હોવાનો દાવો કરવામાં આવે છે. જેને લઈને વિવાદ ચાલી રહ્યો છે અને હાલ મામલો કોર્ટમાં છે.
તાજમહેલ જેવો દેખાવ: વર્ષ 1948માં મસ્જિદના ગુંબજ નીચે મંદિર જેવી દીવાલો મેળવવાની વાત ચાલી હતી, તે જ વર્ષે પૂરમાં એક ભાગ પડી ગયો હતો. અહીં એક મોટા ગુંબજવાળા બે નાના ગુંબજ અને બાજુ-બાજુનો મિનાર મસ્જિદને તાજમહેલ જેવો દેખાવ આપે છે. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે, મુખ્ય વિશ્વનાથ મંદિરનો શિખર આજે પણ મોટા ગુંબજની નીચે હાજર છે. જેની ઉપર આ ઘુમ્મટ બનાવવામાં આવ્યો છે, જ્યારે તારકેશ્વર સહિત અન્ય મંદિરોના શિખરો પણ છે. જેના પર બે નાના ડોમ બનાવવામાં આવ્યા છે.
વજુ ખાનામાં શિવલિંગ મળી આવ્યું: આ મસ્જિદ વિશે, ઓગસ્ટ 2021માં, સિવિલ જજ સિનિયર ડિવિઝનની કોર્ટમાં, શ્રીનગર ગૌરીના નિયમિત દર્શન અને પૂજા માટેનો કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. જેના વીડિયોગ્રાફી સર્વે દરમિયાન મસ્જિદની અંદર વજુ ખાનામાં શિવલિંગ મળી આવ્યું હોવાનો દાવો કરવામાં આવી રહ્યો છે. આ શિવલિંગની ઊંચાઈ લગભગ 12 ફૂટ 5 ઈંચ જણાવવામાં આવી રહી છે. એવો પણ દાવો કરવામાં આવે છે કે, જે દિશામાં નંદીનું મુખ પશ્ચિમ દ્વાર તરફ છે, તે જ દિશામાં ભગવાન વિશ્વેશ્વરનું જૂનું શિવલિંગ પણ છે.
જૂના પુસ્તકોમાં ઉલ્લેખ:ઈતિહાસની બારીમાં 1809થી 1810નું આગવું મહત્વ છે. કાશી વૈભવ સહિત ઘણા જૂના પુસ્તકોમાં એવો ઉલ્લેખ છે કે, હિંદુ સમુદાયે 1809માં જ્ઞાનવાપી સંકુલની માંગણી કરીને મુસ્લિમ પક્ષ દ્વારા મસ્જિદની બહાર નમાઝ અદા કરવાનો વિરોધ કર્યો હતો. આ સાથે હિંદુ સમુદાયે જ્ઞાનવાપીને તેમને સોંપવાની માંગ કરી હતી. આ પછી, 1810 માં, તત્કાલિન જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ શ્રી વોટસને કાઉન્સિલના વાઇસ-પ્રેસિડેન્ટને એક પત્ર લખીને જ્ઞાનવાપી સંકુલને હંમેશ માટે હિંદુઓને સોંપવા જણાવ્યું હતું. 19મી સદીમાં આ મામલો નવા સ્વરૂપમાં સામે આવ્યો અને 1937માં અલ્હાબાદ કોર્ટે જ્ઞાનવાપીને મસ્જિદ ગણી. જો કે, 1937થી 1991 સુધી, જ્ઞાનવાપીને લઈને કોઈ વિવાદ થયો ન હતો.
મસ્જિદ એક મંદિર હોવુ જોઈએ: આ પછી 1991માં નવો વળાંક આવ્યો, જ્યારે જ્ઞાનવાપી સંકુલને ફરી હિંદુઓને સોંપવા માટે કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરવામાં આવી. 1991માં હરિહર પાંડે, સોમનાથ વ્યાસ અને પ્રો. રામરંગ શર્માએ જ્ઞાનવાપી મસ્જિદ પરિસરમાં પૂજા કરવાનો અધિકાર મેળવવા માટે કોર્ટમાં અરજી કરી હતી અને હિન્દુ પક્ષે દાવો કર્યો હતો કે, મસ્જિદ એક મંદિર હોવુ જોઈએ. 1993માં વિવાદ વધ્યો અને 1992 બાબરી ધ્વંસ પછી, અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટે અહીં સ્ટે આપ્યો. 5 વર્ષ બાદ મસ્જિદ મેનેજમેન્ટ કમિટી, અંજુમન ઈનાઝાનિયા મસ્જિદ કમિટીએ તેનો વિરોધ કર્યો હતો. મસ્જિદના સર્વે માટે કોર્ટમાં અરજીનો વિરોધ કર્યો હતો અને તેને રોકવા હાઈકોર્ટમાં અપીલ કરી હતી.
2021માં એક નવો વિવાદ: મસ્જિદ પ્રબંધન સમિતિએ આ મામલો અલ્હાબાદમાં ઉઠાવ્યો હતો. હાઈકોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો હતો અને કોર્ટે સર્વેની પરવાનગી પર સ્ટે મૂક્યો હતો, ત્યારબાદ મામલો થાળે પડ્યો હતો. જો કે, 2019માં, આ કેસમાં ફરી એકવાર જ્ઞાનવાપી સંકુલનું પુરાતત્વીય સર્વેક્ષણ કરવા માટે કોર્ટના વકીલ વિજય શંકર રસ્તોગી વતી વારાણસી કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરવામાં આવી હતી. દરમિયાન, ઓગસ્ટ 2021માં એક નવો વિવાદ સામે આવ્યો અને જીતેન્દ્ર સિંહ બિસેને, હરિશંકર જૈન અને વિશ્વ વૈદિક સનાતન સંઘના પ્રમુખ વિષ્ણુ જૈન, દિલ્હીની રાખી સિંહની આગેવાની હેઠળ, સિવિલ જજ સિનિયરની કોર્ટમાં કેસ કર્યો. જેમાં વારાણસીની અન્ય ચાર મહિલાઓએ પણ નિયમિત દર્શનની માંગ કરતી અરજી દાખલ કરી હતી.
જ્ઞાનવાપી કેમ્પસની વીડિયોગ્રાફીનો આદેશ: દરમિયાન, ફાસ્ટ ટ્રેક કોર્ટે 2021માં જ્ઞાનવાપી મસ્જિદના પુરાતત્વીય સર્વેક્ષણને મંજૂરી આપી હતી. જેના પર બાદમાં મુસ્લિમ પક્ષે આ મામલાને સ્ટે આપવા માટે હાઈકોર્ટમાં અરજી કરી હતી અને સમગ્ર મામલો હાઈકોર્ટની દેખરેખ હેઠળ આગળ વધવા લાગ્યો હતો. હાલ હાઈકોર્ટમાં જ તેની સુનાવણી ચાલી રહી છે. 8 એપ્રિલ, 2022ના રોજ આ વિવાદમાં નવો વળાંક આવ્યો, જ્યારે વરિષ્ઠ ન્યાયાધીશ સિવિલ ડિવિઝન વારાણસી વતી આ કેસમાં વકીલ કમિશનરની નિમણૂક કરવામાં આવી અને જ્ઞાનવાપી કેમ્પસની કમિશન વીડિયોગ્રાફી માટેનો આદેશ જારી કરવામાં આવ્યો. આ પછી, 26 એપ્રિલે, કોર્ટે જૂના આદેશને યથાવત રાખીને ફરીથી અજય મિશ્રાની વકીલ કમિશનર તરીકે નિમણૂક કરી અને 6-7 મેના રોજ, કમિશનની કાર્યવાહી અહીં થઈ, પરંતુ 7 મેના રોજ મુસ્લિમ પક્ષે પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો. વકીલ કમિશનર અને તેમની બદલી કરવા માંગ કરી હતી.
કોર્ટમાં રિપોર્ટ દાખલ :આ પછી, 12 મેના રોજ, કોર્ટે વકીલ કમિશનરને ન બદલવાનો આદેશ આપ્યો અને બે સહાયક વિશેષ સલાહકાર કમિશનરની નિમણૂક કરી, જેના પર 14થી 16 મે સુધી કમિશનની કાર્યવાહી પૂર્ણ કરીને કોર્ટમાં રિપોર્ટ દાખલ કરવામાં આવ્યો. અગાઉ 16 મેના રોજ પંચની કાર્યવાહી દરમિયાન છેલ્લા દિવસે જ્ઞાનવાપી સંકુલના વજુ ખાનામાં શિવલિંગ મળી આવ્યું હોવાનો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો, જેના પર હિન્દુ પક્ષે સિવિલ કોર્ટમાં આ જગ્યાને સીલ કરવાની માંગણી કરી હતી. પુરાવા જેને કોર્ટે સ્વીકારતા તે જગ્યાને સીલ કરી દેવામાં આવી હતી અને ત્યાં CRPF તૈનાત કરવામાં આવી હતી. સાથોસાથ કતલખાના પણ બંધ કરાવ્યા હતા. 17 મેના રોજ, મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો અને હિન્દુ પક્ષે સ્થળને સીલ રાખવાની વિનંતી કરી.
જુલાઈમાં સુનાવણી કરવાનો આદેશ:આટલું જ નહીં, નમાઝ રોકવા માટે પણ પરવાનગી માંગવામાં આવી હતી. મુસ્લિમ પક્ષે નમાઝ બંધ ન કરીને આ મુદ્દાને પડકાર્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે બંને પક્ષોને સાંભળ્યા બાદ પુરાવાની સુરક્ષા માટે સ્થળને સીલ કરીને નમાઝ ન પડાવવાનો આદેશ આપ્યો હતો. આ પછી, 19 મે, 2022 ના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટે સિવિલ કોર્ટને 24 કલાક સુધી કોઈ સુનાવણી ન કરવા આદેશ આપ્યો અને 20 મેના રોજ કેસને ડિસ્ટ્રિક્ટ જજને ટ્રાન્સફર કરીને સમગ્ર કેસની સુનાવણી (Gyanvapi Masjid News) ડિસ્ટ્રિક્ટ જજમાં કરવાનો આદેશ આપ્યો. સુપ્રીમ કોર્ટે આ મામલે જુલાઈમાં સુનાવણી કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. આ પહેલા 19 મેના રોજ સિવિલ કોર્ટે કેસમાં 23 મેની તારીખ નક્કી કરી છે.
