નવી દિલ્હીઃચંદ્રયાન-3 ઈતિહાસ રચવાની ખૂબ નજીક પહોંચી ગયું છે. તેનું ઉતરાણ બુધવારે સાંજે 6:04 કલાકે નિર્ધારિત છે. લગભગ 40 દિવસની લાંબી મુસાફરી બાદ ચંદ્રયાનનું લેન્ડર લેન્ડ થશે. અહીં એ જાણવું ખૂબ જ જરૂરી છે કે સમગ્ર મિશનમાં ઉતરાણ એ સૌથી મુશ્કેલ સમય છે. એટલે કે છેલ્લી 15 મિનિટ ખૂબ જ નિર્ણાયક છે. આ એક નિર્ણાયક તબક્કો છે. તમને યાદ હશે કે છેલ્લી વખત 2019માં ચંદ્રયાન-2 તેના મિશનમાં લગભગ સફળ રહ્યું હતું. પરંતુ છેલ્લી ક્ષણે હાર્ડ લેન્ડિંગના કારણે મિશનને આંચકો લાગ્યો હતો. સૉફ્ટવેરની ખામીઓ અને એન્જિન સમસ્યાઓના કારણે યોગ્ય લેન્ડિંગ થઈ શક્યું નથી.
15 મિનિટમાં 100 કિલોમીટરનું અંતર કાપવાનું હોય છે : તે સમયે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પોતે મિશન રૂમમાં હાજર હતા અને વૈજ્ઞાનિકો નિરાશ થયા ત્યારે તેમણે તેમને સાંત્વના આપી હતી. પીએમે તેને નિષ્ફળતા નહીં, પરંતુ સફળતા ગણાવીને ફરીથી વધુ તૈયારીઓ કરવા માટે પણ પ્રેરણા આપી હતી. તેનું પરિણામ એ આવ્યું કે આપણા વૈજ્ઞાનિકોએ હાર ન માની અને તે સમયથી જ તેઓએ આ મિશનની તૈયારી શરૂ કરી દીધી. તે સમયે ઈસરોના અધ્યક્ષ કે. સિવને તેને '15 મિનિટનો આતંક' ગણાવ્યો હતો. આ 15 મિનિટમાં 100 કિલોમીટરનું અંતર કાપવાનું હોય છે અને સ્પીડ કંટ્રોલ પણ લાદવામાં આવે છે. તે સમયે સ્પીડને કંટ્રોલ કરવાનો અને લેન્ડરને ઊભી રીતે લેન્ડ કરવાનો પડકાર છે.
ચંદ્રયાન 2 મોડ્યુલ સમસ્યાને કારણે સફળ થયું નહોતું : 100 કિમી પછી, જ્યારે 30 કિમીનું અંતર બાકી રહે છે, ત્યારે તેનું રોકેટ સળગાવે છે અને લેન્ડરને ઊભી સ્થિતિમાં રાખે છે, જેથી તે તે જ દિશામાં સપાટી પર પહોંચી શકે, નહીં તો લેન્ડર પણ પલટી શકે છે. માર્ગ દ્વારા, અહીંથી પણ વિવિધ તબક્કાઓ છે અને છેલ્લા 800 મીટર ખૂબ મહત્વપૂર્ણ છે. હકીકતમાં, 2019નું ચંદ્રયાન-2 મિશન ચંદ્રની નજીક 2.1 કિલોમીટર સુધી પહોંચી ગયું હતું. જો કે, મોડ્યુલમાં સમસ્યાને કારણે મિશન પૂર્ણ થઈ શક્યું નથી.
આ વખતે સફળતા મળશે ખરી ? : શું આ વખતે પણ આવી સમસ્યા થઈ શકે? આ અંગે ઈસરોના વર્તમાન અધ્યક્ષ એસ સોમનાથે કહ્યું કે, અમે સંપૂર્ણ તૈયારી કરી લીધી છે. ગત વખતે અમારી સાથે જે પણ નાની-નાની ભૂલ થઈ હતી, તેને સુધારી લેવામાં આવી છે અને તેના પર નજર રાખવામાં આવી રહી છે. હવે તમે સમજો છો કે ઉતરાણની પ્રક્રિયા આટલી મુશ્કેલ કેમ છે. ચંદ્ર પર વાતાવરણ નથી. ત્યાં ગુરુત્વાકર્ષણ પૃથ્વી કરતાં છ ગણું ઓછું છે. જ્યાં સુધી ચંદ્રયાન ચંદ્રના ગુરુત્વાકર્ષણના પ્રભાવમાં ન આવે ત્યાં સુધી તેને બૂસ્ટરની મદદથી નિયંત્રણમાં રાખવામાં આવે છે. પરંતુ એકવાર તે ચંદ્રના ગુરુત્વાકર્ષણના દબાણ હેઠળ આવે છે, તેની ગતિને નિયંત્રિત કરવી ખૂબ જ પડકારજનક છે. ચંદ્ર પર લેન્ડિંગ પેરાશૂટની મદદથી કરવાનું હોય છે. આ દરમિયાન લેન્ડરની સ્પીડને કન્ટ્રોલ કરવી પડે છે, જો સ્પીડને કન્ટ્રોલ કરવામાં નહીં આવે તો હાર્ડ લેન્ડિંગ થશે અને હાર્ડ લેન્ડિંગમાં લેન્ડરના વિનાશનું જોખમ રહે છે.
આ પ્રકારની પ્રક્રિયા માંથી પસાર થવું પડશે : લેન્ડરની સ્પીડને નિયંત્રિત કરવા માટે તેમાં રોકેટ લગાવવામાં આવ્યું છે. રોકેટ સળગ્યા પછી, તે લેન્ડરની ગતિને નિયંત્રિત કરે છે. અને તેના કારણે, લેન્ડરનું સોફ્ટ લેન્ડિંગ થાય છે, એટલે કે, લેન્ડર ધીમી ગતિએ ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે. ઈસરોના કંટ્રોલ રૂમમાંથી સમગ્ર મિશન પર નજર રાખવામાં આવી રહી છે. છેલ્લા પગલામાં બધું ઓટોફેડ છે. તે સમયે ન તો બુસ્ટર મદદ કરી શકે છે કે ન તો દિશા બદલી શકાશે. લેન્ડિંગનું પ્રોગ્રામિંગ થઈ ચૂક્યું છે અને તે તે મુજબ તેનું કામ કરશે.
આ રીતે કરશે લેન્ડિંગ : આ સમયે, મહત્વપૂર્ણ પગલું એ છે કે લેન્ડર ચંદ્ર પર કયા ખૂણા પર ઉતરશે. ચંદ્રયાન લેન્ડરના ચારેય પગને કોઈપણ રીતે ઊભી રીતે સ્પર્શ કરી શકતું નથી. અને લેન્ડર ક્યાં ઉતરશે, તે સપાટી કેવી છે તેના પર નિર્ભર છે. તે સમયે લેન્ડરને ઊભી રીતે લેન્ડ કરવું પડે છે. જો લેન્ડર તેનું પરફેક્ટ લેન્ડિંગ કરશે તો જ રોવર બહાર આવશે અને તે પોતાનું કામ શરૂ કરી શકશે. રોવર લેન્ડરની અંદર છે. ત્યાંથી તમામ ડેટા અને વિશ્લેષણ રોવર દ્વારા જ મોકલવામાં આવશે. ઈસરોએ કહ્યું કે તેણે આ વખતે લેસર ડોપ્લર વેલોસિમીટરનો ઉપયોગ કર્યો છે. તે લેન્ડરની ગતિને માપતો રહે છે. રોકેટ ઇગ્નીશન 10 મીટરની ઉંચાઇ પહેલા જ અટકી જાય છે. કારણ કે તેની રાખ પેનલ પર પડી શકે છે અને પછી ચાર્જિંગમાં સમસ્યા આવી શકે છે.
- Chandrayaan-3 Landing News: ચંદ્રયાન-3 લેન્ડિંગનું જીવંત પ્રસારણ વિદ્યાર્થીઓ શાળામાં જોઈ શકે તે માટે શાળાઓ સાંજે 6:15 કલાક સુધી ખુલ્લી રહેશે
- Chandrayaan-3 Update : ચંદ્રયાન-3 ની સફળતા ભારતને વૈશ્વિક શક્તિ બનાવશે - ઈસરોના પૂર્વ વૈજ્ઞાનિક મનીષ પુરોહિત
