Bjp Foundation day 2023: જનસંઘથી ભાજપ સુધી ભગવાની સફર, 72 વર્ષમાં 3 થી 303 સાંસદો સુધી પહોંચી વિશ્વની સૌથી મોટી પાર્ટી

ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)નો ઈતિહાસ ભારતીય જનસંઘ સાથે જોડાયેલો છે. જનસંઘની રચના દિલ્હીમાં 21 ઓક્ટોબર 1951ના રોજ થઈ હતી, જ્યારે ભાજપની રચના 6 એપ્રિલ 1980ના રોજ થઈ હતી. આજે ભાજપ તેના રાજકીય ઈતિહાસમાં સર્વોચ્ચ સ્થાને છે. કેન્દ્રથી લઈને દેશના અડધાથી વધુ રાજ્યોમાં તેનું નિયંત્રણ છે. શૂન્યથી શિખર સુધીની તેમની સફર લાંબા સંઘર્ષ અને ઉતાર-ચઢાવથી ભરેલી રહી છે. આવો, તેના માઈલસ્ટોન પર એક નજર કરીએ...

હૈદરાહબાદ:જનસંઘનો પાયો ડો.શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીએ નાખ્યો હતો. આઝાદી પછી, ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી પંડિત જવાહરલાલ નેહરુની આગેવાની હેઠળની કોંગ્રેસ સરકારનો એક ભાગ હતા, પરંતુ 19 એપ્રિલ 1950ના રોજ, તેમણે મંત્રીમંડળમાંથી રાજીનામું આપ્યું અને કોંગ્રેસના વિકલ્પ તરીકે રાજકીય પક્ષ બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો.

મુખર્જીએ નેહરુ કેબિનેટ કેમ છોડ્યું?ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા પછી લાખો લોકો સ્થળાંતર કરી ગયા. બંને દેશો ભીષણ રમખાણોથી પીડિત હતા, જેના કારણે નહેરુ-લિયાકત સંધિ થઈ હતી. આ કરારમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે બંને દેશો પોતપોતાના દેશોમાં લઘુમતી આયોગની સ્થાપના કરશે. ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીને પંડિત નેહરુની નીતિઓના વિરોધમાં વૈકલ્પિક રાજનીતિની ઈચ્છા હતી. નહેરુ-લિયાકત કરારને નેહરુની મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણની નીતિ તરીકે વર્ણવતા, શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીએ 19 એપ્રિલ 1950ના રોજ કેન્દ્રીય ઉદ્યોગ મંત્રીના પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું અને કોંગ્રેસના વિકલ્પ તરીકે એક નવો રાજકીય પક્ષ બનાવવાની પહેલ કરી.

જનસંઘની રચના શા માટે થઈ?જનસંઘની રચના પાછળ મુખ્યત્વે બે કારણો મહત્વપૂર્ણ હતા, એક નહેરુ-લિયાકત કરાર અને બીજું મહાત્મા ગાંધીની હત્યા બાદ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ પર પ્રતિબંધ. મહાત્મા ગાંધીની હત્યા બાદ આરએસએસ પર લગાવવામાં આવેલા પ્રતિબંધને કારણે દેશનો એક વર્ગ એવું માનવા લાગ્યો હતો કે દેશની રાજનીતિમાં કોંગ્રેસનો વિકલ્પ હોવો જરૂરી છે. સંઘ સાથે જોડાયેલા લોકોને પણ રાજકીય મંચ પર પોતાની વાત રાખવા માટે રાજકીય પ્લેટફોર્મની જરૂર હતી. નેહરુ સરકારમાંથી રાજીનામું આપ્યા પછી, ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી સંઘના તત્કાલિન સરસંઘચાલક ગુરુ ગોલવલકરને મળ્યા, જ્યાં જનસંઘની રચના માટેની વ્યૂહરચના બનાવવામાં આવી. ભારતીય જન સંઘની સ્થાપના 21 ઓક્ટોબર 1951ના રોજ દિલ્હીમાં એક નાના કાર્યક્રમમાં કરવામાં આવી હતી. જનસંઘના સ્થાપક - ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી, પ્રોફેસર બલરાજ મધોક, દીનદયાળ ઉપાધ્યાય હતા. જનસંઘનું ચૂંટણી ચિન્હ 'દીપક' અને ધ્વજ કેસરી રંગમાં રાખવામાં આવ્યો હતો.

કાશ્મીરમાં તેનું પહેલું મોટું અભિયાન: 1953માં જનસંઘે આ મુદ્દે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તેનું પહેલું મોટું અભિયાન શરૂ કર્યું હતું. અન્ય રાજ્યોની તર્જ પર કાશ્મીરને પણ કોઈ વિશેષ દરજ્જો આપ્યા વિના ભારતમાં ભેળવી દેવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. તે સમયે જમ્મુ-કાશ્મીર જવા માટે પરમિટની જરૂર હતી અને ત્યાં મુખ્યમંત્રીને બદલે વડાપ્રધાન પદ હતું. ડૉ. મુખર્જીએ આને દેશની એકતામાં અવરોધ ઉભી કરતી નીતિ તરીકે જોયું અને તેઓ તેની સખત વિરુદ્ધમાં હતા. 8 મે, 1953ના રોજ, ડૉ. મુખર્જીએ પરમિટ વિના જમ્મુ અને કાશ્મીરનો પ્રવાસ શરૂ કર્યો. જમ્મુમાં પ્રવેશ્યા પછી, 11મી મેના રોજ ત્યાંની શેખ અબ્દુલ્લા સરકાર દ્વારા ડૉ. મુખર્જીની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. તેમની ધરપકડના 40 દિવસ બાદ 23 જૂન 1953ના રોજ સમાચાર આવ્યા કે મુખર્જીનું નિધન થઈ ગયું છે.

કેવી રીતે ઉભરી જનસંઘમાંથી જનતા પાર્ટી?જનસંઘની રાજનીતિમાં નવો વળાંક વર્ષ 1975માં આવ્યો જ્યારે તત્કાલિન વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ દેશમાં ઈમરજન્સી લાદી. જનસંઘના લોકોએ ખુલ્લેઆમ ઈમરજન્સીનો વિરોધ કર્યો. આ માટે જનસંઘ સાથે જોડાયેલા તમામ નેતાઓને જેલમાં રહેવું પડ્યું હતું. વર્ષ 1977માં જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીએ ઈમરજન્સી ખતમ કરી ત્યારે દેશમાં સામાન્ય ચૂંટણીની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ હતી. વૈચારિક મતભેદો ભૂલીને, વિરોધ પક્ષોએ ઈન્દિરા ગાંધી અને કોંગ્રેસ પક્ષને હરાવવા જનતા પાર્ટીની રચના કરી. જનસંઘ જનતા પાર્ટીમાં ભળી ગયો. યુનાઈટેડ સોશિયાલિસ્ટ પાર્ટી, ભારતીય લોકદળ, કોંગ્રેસ (ઓ), જનસંઘનું વિલીનીકરણ કરીને જનતા પાર્ટીની રચના કરવામાં આવી હતી. 1977ની ચૂંટણીમાં જનસંઘના નેતાઓને સારી સફળતા મળી.

પાર્ટીએ કેન્દ્રમાં સરકાર બનાવી:મોરારજી દેસાઈના નેતૃત્વમાં જનતા પાર્ટીએ કેન્દ્રમાં સરકાર બનાવી. જનતા પાર્ટીની સરકારમાં અટલ બિહારી વાજપેયી વિદેશ મંત્રી બન્યા અને લાલકૃષ્ણ અડવાણી માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી હતા. જનતા પાર્ટી શરૂઆતથી જ ઘણા જૂથોમાં વહેંચાયેલી હતી, જેમાંથી એક મોરારજી દેસાઈનો હતો, બીજો ચૌધરી ચરણ સિંહ અને રાજ નારાયણનો હતો, ત્રીજો બાબુ જગજીવન રામનો હતો અને ચોથો જૂથ જનસંઘના નેતાઓનો હતો. જનસંઘમાંથી આવેલા નેતાઓ સામે સમાજવાદીઓએ મોરચો ખોલ્યો હતો. 1978માં સમાજવાદી નેતા મધુ લિમયેએ બેવડા સભ્યપદનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. આનાથી એવી ચર્ચા થઈ કે જનતા પાર્ટીમાં જોડાનારા જનસંઘના લોકો રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ અને જનતા પાર્ટીના સભ્યો તરીકે સાથે રહી શકતા નથી, કારણ કે જેપીએ જનસંઘના નેતાઓને એ શરતે લીધા હતા કે તેઓ આરએસએસનું સભ્યપદ સંપૂર્ણપણે છોડી દેશે. જ્યારે સમાજવાદીઓએ તેમને સંઘનું સભ્યપદ છોડવાનું કહ્યું ત્યારે તેમણે ના પાડી. આવી સ્થિતિમાં ઈન્દિરા ગાંધી વિરુદ્ધ જનતા પાર્ટીનો રાજકીય પ્રયોગ નિષ્ફળ સાબિત થયો. 1979માં જનતા પાર્ટીની સરકાર પડી. લોકદળના નેતા ચૌધરી ચરણ સિંહ કોંગ્રેસના સમર્થનથી વડાપ્રધાન બન્યા.

જનતા પાર્ટી થી ભારતીય જનતા પાર્ટી:આરએસએસનું સભ્યપદ છોડવાના મુદ્દે જનતા પાર્ટીમાં ભાગલા પડ્યા. જનસંઘના નેતાઓએ પોતાનો અલગ પક્ષ બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો. આ રીતે ભારતીય જનતા પાર્ટી અસ્તિત્વમાં આવી. 1980ની લોકસભા ચૂંટણીમાં જનતા પાર્ટીને કારમી હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આ પછી જનતા પાર્ટીની કારોબારી બેઠકમાં એક ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો અને જનતા પાર્ટીના નેતાઓને આરએસએસ સાથે જોડાણ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં જનસંઘમાંથી જનતા પાર્ટીમાં આવેલા નેતાઓએ નવા રાજકીય વિકલ્પો વિશે વિચારવાનું શરૂ કર્યું. 1980 સુધીમાં જનતા પાર્ટીમાં સમાજવાદી અને જનસંઘ સાથે જોડાયેલા નેતાઓના રસ્તા અલગ થઈ ગયા. અટલ બિહારી વાજપેયી, લાલ કૃષ્ણ અડવાણી અને જનસંઘના અન્ય નેતાઓએ 6 એપ્રિલ, 1980ના રોજ દિલ્હીના ફિરોઝશાહ કોટલા મેદાનમાં ભારતીય જનતા પાર્ટીના નામથી નવા રાજકીય પક્ષની જાહેરાત કરી હતી.

ભાજપનું ચૂંટણી પ્રતીક કમળ:જનસંઘનું ચૂંટણી ચિન્હ 'દીપક' હતું જ્યારે ભાજપનું ચૂંટણી ચિન્હ 'કમળ'નું ફૂલ રાખવામાં આવ્યું હતું. ભાજપના સ્થાપકોએ 'કમળ'ને ચૂંટણી ચિહ્ન બનાવ્યું કારણ કે આ પ્રતીકનો ઉપયોગ ક્રાંતિકારીઓએ બ્રિટિશ શાસન સામે કર્યો હતો. આ ભારતીયતા દર્શાવે છે. કમળના ફૂલને હિંદુ પરંપરા સાથે જોડીને પણ જોવામાં આવે છે. કમળ પણ રાષ્ટ્રીય ફૂલ છે. આ રીતે કમળના ફૂલને ચૂંટણી ચિન્હ બનાવીને ભાજપ હિન્દુત્વ અને રાષ્ટ્રવાદ બંનેનું આચરણ કરી રહ્યું છે.

રામ મંદિર આંદોલન પહેલા ભાજપની હાલત:અટલ બિહારી વાજપેયીની અધ્યક્ષતામાં ભાજપે 1984માં લોકસભાની ચૂંટણીમાં પ્રવેશ કર્યો, પરંતુ ઈન્દિરા ગાંધીની હત્યાથી પેદા થયેલી સહાનુભૂતિને કારણે ભાજપને જનસંઘની પ્રથમ ચૂંટણી કરતાં એક બેઠક ઓછી મળી. ભાજપને બે બેઠકો મળી હતી. લાલકૃષ્ણ અડવાણીએ ચૂંટણી લડી ન હતી. ભાજપના પ્રથમ બે સાંસદો ગુજરાતના મહેસાણાના એ.કે.પટેલ અને આંધ્ર પ્રદેશની હનમકોંડા સીટ પરથી સી જંગા રેડ્ડી હતા.

પાર્ટીને નવો રસ્તો મળ્યો:1986માં લાલકૃષ્ણ અડવાણી ભાજપના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ બન્યા ત્યારે પાર્ટીને નવો રસ્તો મળ્યો. વર્ષ 1989 સુધીમાં રાજીવ ગાંધી સરકાર બોફોર્સ કૌભાંડમાં ઘેરાયેલી હતી તો બીજી તરફ ભાજપે હિન્દુત્વના એજન્ડા પર આગળ વધવાનું નક્કી કર્યું હતું. જૂન 1989ના પાલમપુર સત્રમાં, ભાજપે પ્રથમ વખત રામ જન્મભૂમિને મુક્ત કરવાનો અને વિવાદિત સ્થળ પર ભવ્ય રામ મંદિર બનાવવાનો ઠરાવ પસાર કર્યો. ભાજપે તેના મુખ્ય રાજકીય એજન્ડામાં રામ મંદિરનો મુદ્દો રાખ્યો અને તેને તેના ચૂંટણી ઢંઢેરામાં સામેલ કર્યો. 1989ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને જબરદસ્ત રાજકીય લાભ મળ્યો. ભાજપની 2 બેઠકોથી વધીને 85 સાંસદો થયા છે. કોંગ્રેસને હારનો સામનો કરવો પડ્યો અને વીપી સિંહ દેશના વડાપ્રધાન બન્યા.

હિંદુત્વની ધાર અટલ-અડવાણી યુગઃજ્યારે રામમંદિરનો મુદ્દો ભાજપ માટે જીવાદોરી સમાન સાબિત થયો ત્યારે લાલકૃષ્ણ અડવાણી કટ્ટર હિન્દુત્વનો ચહેરો બની ગયા. આ પછી, ભાજપે રામ મંદિરના મુદ્દાને વધુ આગળ વધારવાની કવાયત શરૂ કરી, કારણ કે વીપી સિંહ સરકારે મંડલ પંચની ભલામણો લાગુ કરી દીધી હતી. ભાજપે મંડલ કમિશન પછી એકત્ર થયેલા પછાત વર્ગના રાજકારણનો સામનો કરવા અડવાણીના નેતૃત્વમાં રામમંદિર આંદોલન શરૂ કરવાનો નિર્ણય કર્યો.

એક સાથે ત્રણ રાજ્યોમાં ભાજપની સરકાર:માર્ચ 1990 માં, પાર્ટીએ રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને હિમાચલ પ્રદેશ સહિત ત્રણ રાજ્યોમાં એક સાથે સરકારો બનાવી. ભૈરોન સિંહ શેખાવત રાજસ્થાનના મુખ્યમંત્રી બન્યા, સુંદર લાલ પટવા મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રી બન્યા અને શાંતા કુમાર તે જ દિવસે હિમાચલ પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી બન્યા. આ પહેલા ભાજપ કોઈપણ રાજ્યમાં પોતાના મુખ્યમંત્રી બનાવી શકી ન હતી. જો કે જનતા પાર્ટીના ઘણા સીએમ રહી ચૂક્યા છે. 25 સપ્ટેમ્બર 1990ના રોજ, પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાયની જન્મજયંતિ પર, ભાજપના પ્રમુખ લાલકૃષ્ણ અડવાણીએ ગુજરાતના સોમનાથથી અયોધ્યા સુધીની રામ રથયાત્રાની શરૂઆત કરી હતી. આ રથયાત્રામાં તેમની સાથે લાખો કાર સેવકો અયોધ્યા જવા રવાના થયા હતા. રામ મંદિર મુદ્દે ભાજપ દરેક ઘર સુધી પહોંચી.

અડવાણીને કસ્ટડીમાં લેવામાં આવ્યા:30 ઓક્ટોબરે અયોધ્યા પહોંચવા અડવાણી સાથે હજારો સેવકો ચાલી રહ્યા હતા. 23 ઓક્ટોબર 1990ના રોજ બિહારના સમસ્તીપુર ખાતે તત્કાલિન મુખ્યમંત્રી લાલુ પ્રસાદ યાદવની સરકાર દ્વારા રથયાત્રાને રોકી દેવામાં આવી હતી અને અડવાણીને કસ્ટડીમાં લેવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ લાખો કાર સેવકો અયોધ્યા તરફ કૂચ કરી ગયા હતા. યુપીના તત્કાલિન સીએમ મુલાયમ સિંહ યાદવે અહીં કાર સેવકો પર ફાયરિંગ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. તેના વિરોધમાં ભાજપે વીપી સિંહ સરકાર પાસેથી સમર્થન પાછું ખેંચી લીધું હતું.

મુરલી મનોહર જોશી ભાજપના અધ્યક્ષ:વર્ષ 1991માં મુરલી મનોહર જોશી ભાજપના અધ્યક્ષ બન્યા. 1991ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપની સંખ્યા 85થી વધીને 120 થઈ. રામમંદિર આંદોલનને કારણે 1991માં યુપીમાં ભાજપ સત્તામાં આવ્યું અને કલ્યાણ સિંહ મુખ્યમંત્રી બન્યા. સમગ્ર દેશમાં સાંપ્રદાયિક તણાવ વધ્યો અને હિંસાની ઘણી ઘટનાઓ બની. ચારેય રાજ્યો- યુપી, એમપી, રાજસ્થાન અને હિમાચલમાં ભાજપની સરકાર બરતરફ કરવામાં આવી હતી. રામમંદિર આંદોલનમાં જોડાવા સાથે જ ભાજપનો રાજકીય ઉદય થયો. બાબરી ધ્વંસ બાદ દેશના વિવિધ રાજ્યોમાં ભાજપનો રાજકીય ગ્રાફ વધ્યો. બિહાર, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, ગોવા અને ગુજરાતમાં કમળ ખીલવા લાગ્યું.

મોદી યુગ- હિન્દુત્વ અને રાષ્ટ્રવાદ:1996, 1998 અને 1999ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ સૌથી મોટી પાર્ટી તરીકે ઉભરી આવી હતી. અટલ બિહારી વાજપેયી પહેલા 13 દિવસ અને પછી 13 મહિના માટે વડાપ્રધાન બન્યા. આ પછી, વાજપેયી સાડા ચાર વર્ષ સુધી દેશના વડાપ્રધાન રહ્યા, કારણ કે ભાજપે છ મહિના પહેલા ચૂંટણી કરાવી હતી. 2004ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં ભાજપને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો અને વર્ષ 2014 સુધી દેશની સત્તામાંથી દેશનિકાલનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 2014ની સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા ગોવામાં ભાજપની રાષ્ટ્રીય કાર્યકારિણીની બેઠક યોજાઈ હતી, જેમાં નરેન્દ્ર મોદીને ચૂંટણી પ્રચારના વડા બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ ચૂંટણીઓમાં ભાજપે 282 બેઠકો સાથે સત્તામાં વાપસી કરી હતી. અહીંથી ભાજપમાં એક નવા યુગની શરૂઆત થઈ, જે મોદી-શાહ યુગ તરીકે ઓળખાય છે.