ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે સમજૂતીમાં અમેરિકાના મારક ડ્રૉન મુખ્ય રહેશે

અમેરિકાના પ્રમુખ ડૉનાલ્ડ ટ્રમ્પની ભારત મુલાકાતમાં સેના સિવાય પ્રદર્શનની સઘન રમત ઉપરાંત, મેદાન પર એવું બહુ થોડું છે જે ભારત અને અમેરિકાની ઘરેલુ ચિંતા સિવાય મેળવવા આશા રાખી શકાય. વધુમાં વધુ, ૨૪ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૦ના રોજ અમદાવાદના ‘નમસ્તે ટ્રમ્પ’ કાર્યક્રમને ટૅક્સાસના હ્યુસ્ટનમાં ૨૨ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૯ના રોજ યોજાયેલા ‘હાઉડી મોદી’ કાર્યક્રમનો ભારતનો વળતો કાર્યક્રમ કહી શકાય.

સોમવારે બે દિવસની મુલાકાત દરમિયાન સૈન્ય સહકારમાં ઘણી બધી બાબતોને આવરી શકાય છે, જે વિશે સંકેત વડા પ્રધાનની અધ્યક્ષતામાં સંરક્ષણ પરની પ્રધાનમંડળની બુધવારે મળેલી બેઠકમાંથી સંકેત મળે છે, જેમાં ભારતીય નૌ સેના માટે ૨૪ એમએચ-૬૦ મલ્ટિ મિશન હેલિકૉપ્ટર (જેને રૂ. ૧૫,૨૦૦ કરોડ) અને છ વધુ એએચ-૬૪ઇ અપાચે એટેક હેલિકૉપ્ટર (રૂ. ૫,૬૯૧ કરોડ)અમેરિકા પાસેથી લેવાને મંજૂરી અપાઈ હતી.

મોદી-ટ્રમ્પની બેઠકમાં ટોચનો સંદેશ સૈન્યની રીતે પાયાનો વિનિમય અને સહકાર સમજૂતી (બીઇસીએ) હોય શકે છે – જે મૂળભૂત સમજૂતી હશે અને તે ભારતને ડિજિટલ તસવીરો અને નકશાઓ સહિત અમેરિકાની ભૌ-આકાશીય આધુનિક અને ચોક્કસ માહિતીમાં પ્રવેશ આપી શકે છે.

અમેરિકાની આધુનિક હથિયાર સામગ્રીના જીવલેણ ભાગ તરીકે સશસ્ત્ર યુએવી અને ઘાતક ડ્રૉન પ્રાપ્ત કરવા માટે ભારત માટે બીઇસીએ પહેલું પગથિયું છે કારણકે આ યુએવી અસરકારક રીતે સંચાલિત થઈ શકે તે માટે અમેરિકા દ્વારા ભૌ-આકાશીય માહિતી જરૂરી છે. બીજા શબ્દોમાં બીઇસીએ પર હસ્તાક્ષર કરવા તે ભારતને જીવલેણ યુએવી મળવાની જરૂરી બાબત હશે.

વર્ષ ૨૦૧૬માં લૉજિસ્ટિક ઍક્સ્ચેન્જ મેમોરેન્ડમ ઑફ ઍગ્રીમેન્ટ (એલઇએમઓએ) અને વર્ષ ૨૦૧૮માં કમ્યૂનિકેશન્સ કમ્પેટિબિલિટી ઍન્ડ સિક્યોરિટી ઍગ્રીમેન્ટ (સીઓએમસીએએસએ) પછી બીઇસીએ એ ત્રીજી ભારતીય-અમેરિકી સૈન્ય સમજૂતી હશે.

એલઇએમઓએ સૈન્ય ઈમારતોના પરસ્પર ઉપયોગને મંજૂરી આપે છે જ્યારે સીઓએમસીએએસએ ગુપ્ત પ્રસારણ અને તે જ સમયે સૈન્ય આંકડા અને માહિતીના વિનિમય ઉપરાંત ભારતમાં સંચાર ઉપકરણો રાખવા અમેરિકાને છૂટ આપે છે.

પરંતુ વિશ્વની બે સૌથી મોટી લોકશાહીના ટોચના નેતાઓ વચ્ચેની મુલાકાત સતત શક્તિશાળી બની રહેલા ચીનના મોઢા પર વ્યૂહાત્મક મોરચાનો સંદેશ આપવા માટે છે, ત્યારે પ્રમુખ ટ્રમ્પની ભારત મુલાકાત અનેક ખોટા મુદ્દે થઈ રહી છે અને તે માત્ર પ્રદર્શનને દર્શાવવા માટેની કવાયત જ સાબિત થઈ શકે છે.

પ્રમુખ ડૉનાલ્ડ ટ્રમ્પ હમણાં જ મહાભિયોગની પ્રક્રિયામાંથી ઉગરીને આવ્યા છે ત્યારે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની ચમક ભારતમાં ઓછી થઈ રહી છે જે આર્થિક પડકારો અને વિવાદાસ્પદ નાગરિકત્વ સુધારા અધિનિયમ (સીએએ) સામે ચોતરફા વિરોધથી વધુ ને વધુ ફસાઈ રહ્યો છે.

પ્રમુખ તેમની ભારત યાત્રા શરૂ કરે તેના એક સપ્તાહ કરતાં પણ ઓછા સમય પૂર્વે એટલે કે બુધવારે અમેરિકાના આંતરરાષ્ટ્રીય ધાર્મિક સ્વતંત્રતા પરના પંચે ભારતના વિવાદાસ્પદ નાગરિકત્વ સુધારા અધિનિયમ જેણે પાણીને ડહોળી નાખ્યું છે, તેના પર નવો હકીકતપત્ર જાહેર કર્યો.

યુએસસીઆઈરએફે તેના અહેવાલમાં કહ્યું: “સીએએ અને એનઆરસીને ભાજપની હિન્દુત્વ વિચારધારાના વધતા જતા મહત્ત્વના સંદર્ભમાં પણ સમજવું પડશે. આ વૈચારિક ચોકઠું ભારતને હિન્દુ રાષ્ટ્ર તરીકે જે છે અને ઈસ્લામને વિદેશી અને આક્રમણકારી ધર્મ તરીકે જુએ છે. હિન્દુત્વના રાજકીય વક્તાઓ મુસ્લિમોના ભારતીય નાગરિકત્વની કાયદેસરતા પર પ્રશ્નો ઉઠાવી રહ્યા છે અને આ શ્રદ્ધા સમુદાયને વધુ હાંસિયામાં ધકેલવાનું ચાલુ રાખી રહ્યા છે.”

પ્રમુખની મુલાકાત પહેલાં આ કોઈ સારા શબ્દો નહોતા.

યુએસસીઆઈઆરએફ એક સ્વતંત્ર પરંતુ કેન્દ્ર સરકારની સંસ્થા છે જેને અમેરિકી કૉંગ્રેસે વિદેશમાં ધાર્મિક સ્વતંત્રતા સામે પડકાર પર નજર રાખવા, તેનું વિશ્લેષણ કરવા અને તેને જણઆવવા માટે સ્થાપી હતી અને તે પ્રમુખ, વિદેશ પ્રધાન અને અમેરિકી કૉંગ્રેસને વિદેશ નીતિની ભલામણો કરે છે અને તેનો જણાવાયેલો હેતુ ધાર્મિક અત્યાચારનો પ્રતિકાર કરવો અને ધર્મ તેમજ માન્યતાની સ્વતંત્રતાને ઉત્તેજન આપવાનો છે.

ફરી એક વાર, લોકોની સંખ્યા માટે રાજકારણીઓના શાશ્વત પ્રેમના દેખીતા પુનરોચ્ચારમાં, પ્રમુખ ટ્રમ્પ ૭૦ લાખ સંખ્યા પર અટકી ગયા છે. એમ મનાય છે કે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આ સંખ્યાનું વચન આપ્યું છે અને તે પ્રમુખ ટ્રમ્પની ભારત મુલાકાત દરમિયાન અમદાવાદની શેરીઓમાં ટ્રમ્પને આવકારવા હાજર રહેનાર ભારતીયોની અપેક્ષિત સંખ્યા છે.

કોઈ પણ એ કલ્પના કરી શકે છે કે ભારતીય અધિકારીઓ નિરાશામાં પોતાના હાથ મળીને નિષ્ફળ કલ્પના કરી રહ્યા છે કે શેરીઓમાં આટલી વિશાળ સંખ્યામાં લોકો આતુરતાથી રાહ જોતા હોય. આથી, રાજદ્વારીઓની ઊંઘ ઊડી ગઈ છે. તેમને ખરાબ સપનાંઓ આવી રહ્યાં છે. એક આડવાત, અમદાવાદની ૨૦૨૦માં વસતિ ૯૦ લાખ કરતાં ઘણી ઓછી છે.

સૌથી ટોચે, ટ્રમ્પે પહેલાં જ ભારત સાથે બહુ અપેક્ષિત મોટી વેપાર સમજૂતીની શક્યતા નકારી કાઢી છે (“અમારી સાથે ભારત દ્વારા સારી રીતે વ્યવહાર કરવામાં આવતો નથી”). કોઈ પણ કિસ્સામાં, લેવડદેવડના રાજકારણની ટ્રમ્પની ઢબ અને ભારતીય અર્થતંત્રમાં આવેલા ઘટાડાના કારણે મોદી માટે કુશળતા બતાવવાની બહુ ઝાઝી જગ્યા રહેતી નથી.

અલબત્ત, ટ્રમ્પની ભારત મુલાકાત અમેરિકામાં ૪૦ લાખના ભારતીય-અમેરિકી સમુદાયનો ઘણો ખરો ટેકો પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયાસ તરીકે જરૂર કામ કરશે આનું કારણ એ છે કે એનઆરઆઈ વડા પ્રધાન મોદીના મુખ્ય સમર્થક આધાર છે. જે રીતે અમેરિકામાં બોરિસ જૉન્સન ભારતીય મૂળના મતદારોનો ટેકો મેળવ્યો તેવી આશા ટ્રમ્પ પણ કદાચ રાખી રહ્યા હોઈ શકે છે.

-સંજીબ કુમાર બરુઆ, નવી દિલ્હી