ન્યૂઝ ડેસ્ક: હાલમાં સૌ કોઈની નજર ઉત્તર ભારતમાં લદ્દાખની સરહદે છે, જ્યાં ચીની સૈનિકો વાસ્તવિક અંકુશ રેખા (LAC)ને પાર કરીને અંદરની તરફ આવી ગયા છે. બંને દેશો સરહદના આ મામલાને શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલી નાખશે એવી આશા છે. જો કે, તાત્કાલિક ઉકેલ આવી જાય તેવું પણ લાગતું નથી. હાલમાં સરહદે શું સ્થિતિ છે તેના વિશે બહુ લખાયું છે, તેથી હું માત્ર LACના વ્યવસ્થાપના મુદ્દા પર વ્યાપક ચર્ચાઓ જ કરીશ.
2019ના વર્ષમાં ચીન તરફથી 663 વાર વાસ્તવિક અંકુશ રેખાના ભંગની ઘટના નોંધાય હતી. 2018માં 404 ચીનાઓએ સરહદનો ભંગ કર્યો હતો તેના કરતાં આ સંખ્યા ઘણી વધારે હતી. આપણે એ વાતનો સંતોષ પ્રગટ કરતાં હોઈએ છીએ કે 1975 પછી એક પણ વાર LAC પર ગોળીબારની ઘટના બની નથી, પરંતુ બંને પક્ષો તરફથી અંકુશ રેખા પર આક્રમક અભિગમ અપવાનાઈ રહ્યો છે, તેના કારણે અત્યાર સુધી જાળવવામાં આવેલો સંયમ તૂટી પણ જાય તેવું બને. તેથી હાલમાં અંકુશ રેખા પર કેવા પ્રકારની પ્રોસિજર અને પ્રોટોકોલ હોય છે તેને સમજી લેવા જરૂરી હોય છે, જેથી કોઈ પણ મુદ્દે ઘર્ષણમાંથી તણખા ઝરવાનું ના થાય.
કારગીલ રિવ્યૂ કમિટી બાદ પ્રધાનોની સમિતિ નિમવામાં આવી હતી, જેથી રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા બાબતોની, સરહદની સુરક્ષાની વગેરે બાબતોની વિચારણા થઈ શકે. કમિટીના અહેવાલમાં જણાવાયું હતું કે:
"હાલમાં એકથી વધારે દળો એક જ સરહદની સંભાળ લેવાનું કામ કરે છે. તેના કારણે કમાન્ડ અને નિયંત્રણના મુદ્દા વારંવાર ઊભા થાય છે. એક જ સરહદ પર જુદા જુદા દળો હોય તેના કારણે કોની જવાબદારી તે નક્કી કરવું પણ મુશ્કેલ બનતું હોય છે. જવાબદારી નક્કી કરવા માટે ‘એક સરહદ એક દળ’ની નીતિ અપનાવવી જોઈએ.”
હાલમાં ઇન્ડો તિબેટન બોર્ડર પોલીસ (ITBP) અને ભૂમિદળ બંને LAC પર ગોઠવાયેલા છે. બંને સમાન રીતે પેટ્રોલિંગ, સર્વેલન્સ અને સરહદનો ભંગ થાય ત્યારે પગલાં લેવાની કામગીરી કરે છે. સરહદના વ્યવસ્થાપનની જવાબદારી ITBPની છે, પરંતુ કોઈ પણ ઘર્ષણ થાય ત્યારે ભારતીય ભૂમિદળે તેને પ્રતિસાદ આપવાનો હોય છે. ભૂતકાળમાં ડેસ્પાંગ, ચુમાર અને દોકલામમાં થયું હતું તે રીતે અને હાલમાં લદાખમાં થઈ રહ્યું છે તે રીતે ચીની ઘૂસણખોરી થાય ત્યારે ભૂમિદળે પ્રતિક્રિયા કરવાની હોય છે. LAC પર ચીની ઓફિસરો સાથે કોઈ પણ વાતચીત કરવાની હોય, સામાન્ય શુભેચ્છાઓની આપલે હોય કે સંકટ વચ્ચે સ્થિતિ સંભાળવાની હોય ત્યારે ભૂમિદળના ઓફિસરોએ તે જવાબદારી લેવાની હોય છે.
સરહદનું આંકન સ્પષ્ટ ના હોય અને તેની દેખરેખની જવાબદારી આ રીતે બે દળોની હોય તેનાથી સમસ્યા થાય છે. બે જુદા દળો, દરેક અલગ અલગ મંત્રાલયને જવાબદાર હોય, દરેકની ક્ષમતા અને તૈયારીઓ અલગ હોય તેના કારણે સ્રોતોની ફાળવણી અને જવાબદારી નક્કી કરવાની બાબતમાં મુશ્કેલી આવે છે.