শক্তিখণ্ডৰ বজাৰত নতুন বাজী : ৰাছিয়া আৰু ছৌদি-আৰবৰ তেল যুদ্ধ

মাৰ্চ মাহৰ প্ৰাৰম্ভণিতে,কৰ'ণা ভাইৰাছ সংক্ৰমণ হৈ থকা সময়ত,চীন,দক্ষিণ কোৰিয়া আৰু অন্যান্য দেশত তেলৰ চাহিদা হ্ৰাস পায় | ছৌদি আৰবে এই সময়ত প্ৰতি বেৰেলৰ মূল্য $৫০ (প্ৰায় ৩৭৫০ টকা) লৈ হ্ৰাস পোৱাৰ বাবে উৎপাদন নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ পোষকতা কৰে | কিন্তু ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পুটিন এই প্ৰস্তাৱত সন্মত নহ’ল | ৰাছিয়াৰ এই প্ৰস্তাৱত নুই কৰাৰ ফলস্বৰূপে তেলৰ দাম ১৯৯১ চনৰ গাল্ফ যুদ্ধৰ সময়ৰ তেলৰ ন্যূনতম দামকো চেৰ পেলাই তললৈ যায় |

বৰ্তমানৰ শক্তিভোগী বিশ্বৰ কাৰণে খনিজ তেলৰ দাম হ্ৰাস-বৃদ্ধি খুবেই প্ৰয়োজনীয় বিষয় | যি সমূহ দেশ খনিজ তেল বা হাইদ্ৰ’কাৰ্বন উৎপাদন আৰু ৰপ্তানি কৰাৰ বাবে সক্ষম,সেইসমূহে সদায়ে তেলৰ দাম হ্ৰাস-বৃদ্ধিৰ ওপৰত নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখি আহিছে | সেয়ে এই তেল উৎপাদনকাৰী দেশবোৰৰ বিশ্ব অৰ্থনীতি আৰু ভৌগলিক ৰাজনীতিত আছে বিশাল প্ৰভাৱ |

খনিজ তেলৰ এই বিশালকায় বজাৰক নিয়ন্ত্ৰণাধীন কৰাৰ বাবে ১৫ খন সদস্য দেশ সন্মিলিত হৈ ১৯৮০ চনত তেল উৎপাদনকাৰী দেশৰ সংস্থা(Organization of Oil Producing Countries, OPEC)ৰ জন্ম হয় | ৰাছিয়া এই সংস্থাৰ সদস্য নহলেও OPEC+ৰ বৈঠকত উপস্থিত হৈ আহিছে |

অ’পেকে এতিয়ালৈ তেলৰ বজাৰত একচেটিয়া অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰা এক সংস্থা হিচাপে কাম কৰি আছে | ইয়াৰ ওপৰি ৰাছিয়াআৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ বোকাশিল গেছৰ (Shale Gas) প্ৰধান উৎপাদনকাৰী হিচাপে খনিজ তেলৰ মূল্য হ্ৰাস-বৃদ্ধিত কৰাত প্ৰভাৱ পেলাই আহিছে |

মাৰ্চ মাহৰ প্ৰাৰম্ভণিতে,কৰ'ণা ভাইৰাছ সংক্ৰমণ হৈ থকা সময়ত,চীন,দক্ষিণ কোৰিয়াআৰু অন্যান্য দেশত তেলৰ চাহিদা হ্ৰাস পায় | ছৌদি আৰবে এই সময়ত প্ৰতি বেৰেলৰ মূল্য $৫০ (প্ৰায় ৩৭৫০ টকা) লৈ হ্ৰাস পোৱাৰ বাবে উৎপাদন নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ পোষকতা কৰে | কিন্তু ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পুটিন এই প্ৰস্তাৱত সন্মত নহ’ল | ৰাছিয়াৰ এই প্ৰস্তাৱত নুই কৰাৰ ফলস্বৰূপে তেলৰ দাম ১৯৯১ চনৰ গাল্ফ যুদ্ধৰ সময়ৰ তেলৰ ন্যূনতম দামকো চেৰ পেলাই তললৈ যায় |

ছৌদি-আৰবে যিয়ে নিজকে তেলৰ বজাৰত শক্তিশালী বুলি ভাবি আহিছে, এই প্ৰসংগত ৰাষ্ট্ৰপতি পুটিনৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ নিৰ্ণয় কৰি দাম হ্ৰাস কৰি ছৌদি তেলৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰাৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে | ইয়াৰ ফলত তেলৰ দাম কম হৈ $৩০ (প্ৰায় ২২৫০ টকা) হয় | গ’ল্ডমেন চাচ্ছৰ মতে এই দাম ভবিষ্যতে $২০ (প্ৰায় ১৫০০ টকা) পৰ্যন্ত লাঘৱ হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে |

কিন্তু প্ৰশ্ন হ’ল, এই বাজীত কোন বিজেতা আৰু কোন পৰাজয়ী? খনিজ তেলৰ পৰা হোৱা মুনাফাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হোৱাৰ পিছতো ৰাছিয়াই কিয় এই অসাহসী প্ৰত্যাহ্বান ল’লে?

ৰাছিয়া আৰু ছৌদি-আৰবৰ তেল যুদ্ধ

পুটিনৰ এই সুনিপুণ বাজীৰ পিছত আছে বহুতো কাৰণ | প্ৰথমে, ৰাছিয়াই হাতত ইতিমধ্যে সোণ আৰু অৰ্থৰ বিশাল ভাণ্ডাৰ মজুত ৰাখিছে আৰু ২০১৫ চনৰ তেলৰ আকস্মিক মন্দাৰ সময়ৰ পৰা নিজৰ বিত্তীয় পৰিকল্পনাক কপ্‌কপীয়া কৰি তুলিছিল | ইউক্ৰেইনৰ লগত হোৱা সংঘাতৰ ফলস্বৰূপে পশ্চিমীয়া দেশে ৰাছিয়াৰ ওপৰত আৰ্থিক বৰ্জন বলবৎ কৰে আৰু ফলস্ৰুতিত ৰাছিয়াই নিজৰ অৰ্থনীতিক যুদ্ধকালীন ৰূপ দিয়ে | সেয়ে তেলৰ দাম হ্ৰাসে ৰাছিয়াৰ পৰিৱৰ্তে ছৌদি-আৰব আৰু অ’পেকৰ বাকী সদস্য ৰাষ্ট্ৰবোৰকহে বেছিকৈ আঘাত দিলে | ৰাছিয়াই ছৌদি আৰবৰ লগত সু-সম্পৰ্কৰ কথা কই যদিও ছিৰিয়াৰ আছাদ আমোলক ৰাছিয়াই কৰি অহা সামৰিক সমৰ্থনক আৰবে বিৰোধিতা কৰি আহিছে, যিয়ে ৰাছিয়াক দীৰ্ঘ-দিনৰ পৰা অসন্তুষ্ট কৰি ৰাখিছে | গতিকে এই বাজিৰ জৰিয়তে ৰাছিয়াই ছৌদি-আৰবক আঘাত দি বিশ্ব-ৰাজনীতিত নিজৰ শক্তি প্ৰদৰ্শন কৰিলে |

দ্বিতীয়তে,আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ তেল উৎপাদন, ৰপ্তানি আৰু ক্ৰয় কৰা প্ৰধান দেশ | আনহাতে বোকাশিল গেছৰ দাম বৃদ্ধি আৰু আনফালে তেলৰ দাম আৰু মুনাফাৰ সুবিধা লৈ আমেৰিকাই ৰাছিয়া আৰু ছৌদি-আৰবৰ আধিপত্যক বিশ্ব-বজাৰত প্ৰত্যাহ্বান জনাই আহিছে | কিন্তু তেলৰ মূল্যৰ এই যুদ্ধত আমেৰিকাই দাম আৰু উৎপাদন দুয়োটাই কম কৰিবলৈ বাধ্য হ’ল | ফলত ষ্টক বজাৰত আমেৰিকাৰ তেল শ্বেয়াৰৰ বিপজ্জনকভাৱে মূল্যপতন ঘটে আৰু বোকাশিল প্ৰতিষ্ঠানবোৰে ফলক্ৰমে শ্ৰমিকক কামৰ পৰা অব্যাহতি দিব লগা হয় আৰু ইয়ে ৰাষ্ট্ৰপতি ট্ৰাম্পক উদ্বেগিত কৰি ৰাখিছে |

এনেকুৱা পৰিস্থিতিয়ে পুটিনক এক মজবুত স্থিতি দিছে আৰু হয়তো এক সময়ত এই পৰিস্থিতিয়ে ৰাষ্ট্ৰপতি ট্ৰাম্পক,ৰাষ্ট্ৰপতি পুটিনৰ সৈতে আলোচনাত ভাগ ল’বলৈ বাধ্য কৰি তুলিব | পুটিনে এই বাজিৰ জৰিয়তে একহাতে ট্ৰাম্পক হেঁচা দিয়াৰ লগতে আনহাতে অ’পেকক একাশৰীয়া কৰিলে | পুটিনে আমেৰিকাৰ ওপৰত হেঁচা প্ৰয়োগ কৰাৰ প্ৰধানতঃ কাৰণ হৈছে ৰাছিয়াৰ ওপৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত থকা বৰ্জন হ্ৰাস কৰা | কিছুদিন পূৰ্বে ভেনিজুৱেলা যি এখন আমেৰিকাৰ দ্বাৰা আৰ্থিকভাৱে বৰ্জিত দেশ,তালৈ তেল ৰপ্তানি কৰাৰ বাবে আমেৰিকাই ৰাছিয়াৰ Rosneft নামৰ তেল প্ৰতিষ্ঠানটোৰ ওপৰত শাস্তিমূলক বৰ্জন বলবৎ কৰিছিল |

তৃতীয়তে,ৰাছিয়াই চীন আৰু ইউৰোপৰ বজাৰত তেলৰ বাবে খোপনি পুতিছে | গতিকে একপ্ৰকাৰে ক’ব গ’লে,পুটিনে টুৰুপৰ ইক্কাৰে ইতিমধ্যে বাজিখন জিকিছে | কিন্তু এতিয়া প্ৰশ্ন হ’ল,এতিয়া বাকী সাধাৰণ ক্ৰেতাৰ কি হ’ব?

বাকী ক্ৰেতাসকলৰ এই ‘মুক্ত বজাৰৰ পতন’ৰ পৰা লাভ পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, যিহেতু গেছৰ দাম কমিব | ডাঙৰ প্ৰতিষ্ঠানবোৰে নিজৰ চৰকাৰৰ ওপৰত বিশ্ব-বজাৰত দাম হ্ৰাস পোৱাৰ বাবে ইতিমধ্যে হেঁচা দিয়া আৰম্ভ কৰিছে | তেওঁলোকে ৰাছিয়া আৰু ছৌদি-আৰবৰ পৰা অহা সস্তীয়া সামগ্ৰীৰ ওপৰত শুল্ক লগাবলৈ আৰু স্থানীয় তেল প্ৰতিষ্ঠান আৰু শোধানাগাৰক কৰ হ্ৰাস তথা সাহায্য দিয়াৰ দাবী জনাইছে | বিশ্ব বজাৰত তেলৰ দাম কম হোৱা স্বত্বেও, ভাৰতীয় গ্ৰাহকে তাৰ পৰা এতিয়ালৈ কোনোধৰণৰ লাভ পোৱা নাই | চৰকাৰে এইখিনি সময়ত তেলৰ ওপৰত শুল্ক বঢ়াইছে যাতে অধিকৰ পৰা অধিক শুল্ক সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে |

মুদ্ৰাস্ফীতি আৰু তেলৰ মূল্য পতনৰ উৎকণ্ঠাক বৰ্তমান ক’ৰোণা ভাইৰাচৰ উদ্বেগে পিছ পেলাইছে | হয়তো ডাঙৰ তেল প্ৰতিষ্ঠান আৰু ডাঙৰ ভেষজ প্ৰতিষ্ঠান সমূহ ভবিষ্যতলৈ বৰ্তি থাকিব | সাধাৰণ জনতাই এই বাজিত কোন বিজেতা আৰু পৰাজিত,আৰু কাৰ কি লাভ-লোকচান,সেয়া বুজি পোৱাতো খুবেই প্ৰয়োজনীয় আৰু সমাজৰ হিতৰ বাবে সমূহীয়াভাৱে কাৰ্য কৰি যাব লাগিব |

(এই নিবন্ধৰ লেখিকা জৱাহৰলাল নেহৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অৱসৰ প্ৰাপ্ত অধ্যাপিকা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অধ্যয়ন শাখাৰ পূৰ্বৰ অধ্যক্ষা,অনুৰাধা চেনয়)

লগতে চাওকঃ ৰেলৰ দবাক আইচ'লেশ্যন ৱাৰ্ড হিচাপে ব্যৱহাৰৰ পৰামৰ্শ অমিতাভ বচ্চনৰ!