লাডাখত ভাৰত-চীনৰ মুখামুখি পৃথক আৰু চিন্তনীয়

কেইবাটাও বিবাদিত আৰু জটিল বিষয়ৰ ফলত ভাৰত আৰু চীনৰ মাজৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক প্ৰত্যক্ষভাৱে সমস্যাৰে পৰিপূৰ্ণ । এনে অধিকাংশ বিষয়েই ভূখণ্ড কেন্দ্ৰিক । ইয়াৰ শেহতীয়া উদাহৰণ হ’ল ৪০০০ কিল’মিটাৰ দৈঘ্যৰ অবিভাজিত মূল নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা বা লাইন অৱ এক্সুৱেল কন্ট্ৰ’ল চমুকৈ এল অ’ এ চি ।

কেইবাটাও বিবাদিত আৰু জটিল বিষয়ৰ ফলত ভাৰত আৰু চীনৰ মাজৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক প্ৰত্যক্ষভাৱে সমস্যাৰে পৰিপূৰ্ণ । এনে অধিকাংশ বিষয়েই ভূখণ্ড কেন্দ্ৰিক । ইয়াৰ শেহতীয়া উদাহৰণ হ’ল ৪০০০ কিল’মিটাৰ দৈঘ্যৰ অবিভাজিত মূল নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা বা লাইন অৱ এক্সুৱেল কন্ট্ৰ’ল চমুকৈ এল অ’ এ চি ।

বৰ্তমান স্বাভাৱিকতে এই বিবাদিত এল অ’ এ চিত নিৰাপত্তাৰক্ষীৰ সংখ্যা অধিক হৈ পৰিছে । ভাৰতীয় সংবাদ মাধ্যমৰ বাতৰি অনুসৰি পূব লাডাখৰ পাঁচটা অঞ্চলৰ লগতে পাংগোং হ্ৰদৰ উত্তৰ পাৰ আৰু গালৱান নদীৰ উপত্যকাত বাৰশৰ পৰা পোন্ধৰশ চীনা পি এল এ সদস্য মুখামুখি হৈ আছে ৷

আশাৰ বতৰা এয়ে যে চীন বা ভাৰত দুয়ো পক্ষৰ ফালৰ পৰা চৰকাৰীভাৱে কোনোধৰণৰ উচতনিমূলক বক্তব্য প্ৰকাশ কৰা হোৱা নাই । কিন্তু ক্ৰমশঃ সংঘাত নিৰাময়ৰ বাবে এই দূৰদৃষ্টি আৰু নিয়ন্ত্ৰণ অক্ষুণ্ণ থাকিবনে?

এই ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক বিবাদ অব্যাহত থকাৰ মাজতে ভাৰতত কোভিড-১৯ ৰ লকডাউনৰ ফলত আবদ্ধ হৈ থকা চীনা নাগৰিকসকলক অহা সপ্তাহ অৰ্থাৎ জুনৰ প্ৰথমভাগত উদ্ধাৰ কৰিব বুলি বেইজিঙে ঘোষণা কৰিছে । বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত লাখ লাখ চীনৰ নাগৰিক আবদ্ধ হৈ আছে যদিও ভাৰতত আবদ্ধ হৈ থকা কেইহাজাৰমান চীনা নাগৰিকৰ বাবে এয়া এক সুকীয়া পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা বুলি চৰ্চিত হৈছে ।

যাৰ বাবে জনসংখ্যাৰ দিশৰ পৰা বিশ্বৰ এই দুখন বৃহৎ দেশৰ মাজত চলা বিবাদ আৰু বিতৰ্কৰ সময়খিনি পৰ্যালোচনাৰ বিষয়বস্তু হিচাপে বিবেচিত কৰা হৈছে । কি কাৰণত এই স্থবিৰতাৰ সৃষ্টি হ’ল আৰু অনাগত দিনত কি পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ’ব সেয়া বিচাৰ্য ।

ভাৰত আৰু চীনে ক্ৰমে ১৯৪৭ আৰু ১৯৪৯ চনত স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল । যদিও ভাৰত আৰু চীন নিজৰ সাম্ৰাজ্যৰ ইতিহাস থকা পুৰণি সভ্যতা, তথাপি আধুনিক ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে দুয়ো নতুন । ঔপনিৱেশিক শাসনে ঊনবিংশ শতিকাত দুয়োখন দেশৰ মানচিত্ৰৰো সলনি ঘটায় । পাৰস্পৰিক সিদ্ধান্তৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত দুয়োখন দেশৰ মাজত থকা সীমাকলৈ কিন্তু বিবাদ এতিয়াও অব্যাহত আছে ।

১৯৬২ চনৰ অক্টোবৰত ভূখণ্ডক লৈ হোৱা মতানৈক্যৰ বাবেই দুয়োখন দেশৰ মাজত এখন যুদ্ধ হয় । কিন্তু কোনো সমাধান অবিহনে যুদ্ধৰ অৱসান ঘটে । এই অস্বাভাৱিকতা আৰু অস্থিৰতা বৰ্তমানেও অটুট আছে । যাৰ ফলত দেশ দুখনৰ এল অ’ এ চি আছে । এই নিয়ন্ত্ৰণৰেখা মূলতঃ ধাৰণাকেন্দ্ৰিক । যাৰ বাবে কিমান দূৰলৈকে সেনাবাহিনীয়ে পেট্ৰল কৰিব পাৰিব তাৰ বাবে এক দাবী সীমাৰেখা নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে । গতিকে চীনৰ চি চি এল বা চাইনীজ ক্লেইম লাইন থকাৰ দৰে ভাৰতৰো আছে । এল অ’ এ চিকলৈ হোৱা দোদু্ল্যমান চূড়ান্ত ৰাজনৈতিক সিদ্ধান্তৰ বিপৰীতে বাস্তৱ সত্য সম্পূৰ্ণ পৃথক ।

বিগত সময়ত এল অ’ চি ত দুয়োখন দেশৰ সেনাবাহিনীৰ পেট্ৰলিঙে অস্থিৰ সময়ৰ সূচটনা কৰি থৈছে । কিন্তু দুয়ো পক্ষৰে কৃতিত্ব স্বৰূপে ৰাজীৱ গান্ধীৰ শাসনৰ সময়ত এক বুজাবুজিত উপনীত হয় আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰসিমহা ৰাৱৰ (১৯৯৩) দিনত এই বুজাবুজিয়ে আনুষ্ঠানিক ৰূপ লাভ কৰে । যাৰ বাবে এল অ’ এ চিত যথেষ্ট সংখ্যক সৈন্য বাহিনী নিয়োগ কৰা সত্বেও বিগত ২৫ বছৰেদুয়ো ফালৰ পৰা এটাও গুলী ফুটোৱা হোৱা নাই । বিগত দশকত এল অ’ এ চিত তিনিটা প্ৰধান সামৰিক অস্থিৰতাৰ ঘটনাৰ সূচনা হৈছিল—ডেছপাং (২০১৩), ছুমাৰ (২০১৪) আৰু ডোকলাম (২০১৭) । কিন্তু আটাইকেইটা সংঘাতৰ ঘটনাই ৰাজনৈতিক আৰু কূটনৈতিক মাধ্যমেৰে সমাধান কৰা হৈছিল ।

শেহতীয়াকৈ ভাৰতত প্ৰচাৰিত হোৱাৰ দৰে ঘটনাৱলীয়ে প্ৰকাশ কৰে যে এপ্ৰিলৰ তৃতীয় সপ্তাহত এল অ’ এ চিত পি এল এয়ে নিজৰ অৱস্থান ব্যাপকভাৱে শক্তিশালী কৰাত তৎপৰ হৈ উঠে । এই কথা পাছতহে দৃষ্টিগোচৰ হয় । কাৰ্গিল সদৃশ পৰিৱেশৰ পুনৰাবৃত্তিৰ লক্ষণ নেকি এয়া? মে’ৰ প্ৰথম ভাগত পি এল এৰ আগ্ৰাসনে আন স্থানলৈ বিস্তাৰ লাভ কৰে আৰু পি এল এৰ জোৱানৰ সংখ্যা পাঁচ হাজাৰ অতিক্ৰম কৰে । ভাৰতে একেদৰে সমান সংখ্যক সেনা বাহিনী নিয়োগ কৰে । এই নীতিক কোৱা হয় মিৰ’ৰ ডিপ্লয়মেণ্ট ।

এই মুখামুখি সংখ্যা আৰু গুণ দুয়োটা ফালৰ পৰাই আনবোৰ ঘটনাতকৈ পৃথক । পূব লাডাখত যিবোৰ অঞ্চলত চীনৰ আগ্ৰাসনৰ ঘটনা সংঘটিত হৈছে তাৰ সংখ্যাতকৈ নিয়োজিত সেনা বাহিনীৰ সংখ্যা বহুত বেছি ।

গুণগত মানৰ ফালৰ পৰা চাবলৈ গ’লে এই ঘটনা সংঘটিত হোৱা স্থানৰ প্ৰকৃতি চাব লাগিব । এই ঘটনা ঘটিছে এল অ’ এ চিৰ পৰা ৪৮৯ কিল’মিটাৰ নিলগৰ লাডাখত । উদাহৰণস্বৰূপে গালৱান উপত্যকাৰ কথাকে ধৰা যাওক । ঐতিহাসিকভাৱে কেইবা দশক ধৰি এই অঞ্চলত কোনোধৰণৰ আগ্ৰাসন বা ব্যাপক পেট্ৰলিঙৰ ঘটনাৰ উদাহৰণ নাই । এপ্ৰিলৰ পৰা কেইবাবাৰো সংঘটিত হোৱা আগ্ৰাসনে দৈনিক কৌশলৰ সলনি এক বৃহৎ পৰিকল্পনাৰ সংকেত দিয়ে ।

বৰ্তমানৰ মুখামুখিৰ এই ঘটনা গুৰুতৰ হৈ উঠাৰ সম্ভাৱনা আছে । সেয়ে এই ক্ষেত্ৰত শীঘ্ৰে ৰাজনৈতিক সমাধানৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে । চীনৰ এই আগ্ৰাসনৰ কাৰণ এতিয়াও পৰিস্ফুট নহয় । মোৰ অনুমান হিচাপে ক’ব খোজো যে কোনো এটা পক্ষ বা দুয়োটা পক্ষৰে পৰা হোৱা তীব্ৰ হাৰত পেট্ৰলিং, ব্যাপক নিৰীক্ষণত এটা পক্ষই বৃদ্ধি কৰা সৈন্য বাহিনী বা আন্তঃগাঁথনি বিকাশ ধৰা পৰাটো ইয়াৰ এটা কাৰণ হ’ব পাৰে । এই কথা হয়তো পূৰ্বে দৃষ্টিগোচৰ হোৱা নাছিল ।

তদুপৰি পি এল এপ এই কাৰ্যাৱলীৰ আন কিবা কাৰণো থাকিব পাৰে । যেনে দক্ষিণ চীন সাগৰৰ জৰিয়তে এছিয়ান ৰাষ্ট্ৰত আধিপত্যৰ বিপৰীতে এল অ’ এ চি ৰ জৰিয়তে ভাৰতত আধিপত্য বিস্তাৰৰ চেষ্টাত ব্ৰতী হ’ব পাৰে । ৰাষ্ট্ৰপতি জিনপিঙৰ নেতৃত্বত চীনে ভূখণ্ড ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত অধিক গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছে । টাইৱানৰ ক্ষেত্ৰত এই কথাষাৰ বেছি প্ৰযোজ্য ।

বৰ্তমানৰ এই সংঘাত সামৰিক পৰ্যায়ত আৰু উচ্চ স্তৰ পাব নেকি সেয়া এতিয়াও স্পষ্ট নহয় । দুয়োখন দেশৰে ভূখণ্ডৰ আগ্ৰাসন বিষয়ত একেই মতামত দেখা যায় । আৱেগিক ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ আৰু অত্যুৎসাহী দৃশ্য-শ্ৰাব্য মাধ্যমৰ লগতে ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ যোদ্ধাসকলে পৰিস্থিতিৰ অৱনতি ঘটাব পাৰে ।

যদিও কোভিড-১৯ ৰ সংকটে দেশ দুখনৰ ৰাজনৈতিক নেতৃত্বৰ সন্মুখত আনেক প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে, আশা কৰা হৈছে যে দূৰদৃষ্টি আৰু নিয়ন্ত্ৰণ অক্ষত থাকিব ।

-চি উদয় ভাস্কৰ